O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti psixologiya nazariyasi va amilyoti kafedrasi

O„z-o„zini anglash natija sifatida 
O‗z-o‗zini anglash jarayn sifatida o‗zining tugallanishini bilish va o‗zini 
anglash natijasida namoyn bo‗ladi. Albatta biz qandaydir tugallanish shartligi 
xaqida gapirayapmiz, chunki o‗z-o‗zini anglashni to‗xtatish va bekor vilish 
kam uchraydigan xodisa va u insonning xayotidagi ekstremal xodisalar bilan 
bog‗liq. O‗z-o‗zini anglan natija sifatida Men-konsepsiyasi terminlarida 
ifodalanadi.
Karl Rodjers fikriga ko‗ra, Men-konsepsiyasi o‗zining xarakteristikalari 
tasavvuridan va individ qobiliyatlaridan, boshqa odamlar bilan aloqa 

---

30
mavjudligi tasavvuridan, ob‘ektlar va xarakatlar bilan bog‗liq bo‗lgan 
qimmatli tasavvurlardan iborat
3
.
Men-konsepsiyasi – bu inson ongidagi o‗ziga bo‗lgan tasavvurlri, 
suratlari, baxolari sistemasidir. U o‗z ichiga boshqalar ko‗zida o‗zining 
qanday ko‗rinishi, qanday bo‗lishi va qanday o‗zini tutishini kiritadi. Bu 
aniqlashga ko‗ra Men-krnsepsiyasi, bu real va ideal Men obrazlari o‗zo‗ziga 
bo‗lgan munosabatni aks natijasi (Men boshqa odamlar tasavvurida, yoki 
Men aksi). Men-konsepsiyasini barcha uchta qisimlariuning usullari 
xisoblanadi.
Usullaridan 
tashqari 
men 
krnsepsiyasi 
krgnetiv(Men-obrazi), 
emotsional(o‗z-o‗zini baxolash) va o‗zini tutish(shaxsning o‗z-o‗zini 
aniqlash strategiyasi) komponentlari bilan namoyon etiladi.
2.2.
Men-konsepsiyasi va jinsiy o„xshashlikning shakillanishi
Men-konsepsiyasi aniq funksiyalarni bajaradi:
1.
Shaxsning 
ichki 
kelishuvini(Rodjer 
buyicha 
muvofiqliq) 
ta‘minlaydi. Mustaxkamlikning muxim nuqtasi, o‗zi xaqidagi informaiyani 
tashqi informatsiya bilan to‗g‗ri kelishi xisoblanadi. Menkonsepsiyasi qila 
oladi: 1) Men suratiga tegishli tajribaga yo‗l qo‗ymoq, 2) oddiy ximoya 
usullarini qo‗llab uni rad etmoq, 3) yanada yetuk ximoya mexanizmlari orqali 
un o‗zgartirmoq, 4) o‗zining o‗zgarishi.
2.
Atribut proeksiyasiga o‗xshatib tajribasini interpretatsiya qiladi, 
jamiatni o‗zining ichki dunyosiga taqqoslab, agar yosh yigit ayolga joy bersa, 
unda ayol uning xarakatini yaxshilik namoyondasi deb xisoblashi mumkin, 
yoki yoshiga ishora, yoki tanishishga xarakat;
3.
Izlanish va yutuqlarni yo‗nalishini aniqlab, kelajakdagi yutuq va 
mag‗lubiyatlarni ogoxlantiradi, yutuqning kutilishiijoby emotsiyalar bilan 
kuzatiladi. Pozitiv shakllangan maqsadlar bilan, instrumental mablag‗lar 
shakllanishi, yutuqqa yetishishga yo‗naltirilgan, mag‗lubiyatni kutish esa 
boshqa strategiya va xissiyotlar- negativ emotsiyalar bilan, uning maqsadida 
avvaldan mag‗lubiyat xaqida tasavvur mavjud bo‗ladi.
4.
O‗zi 
xaqida 
tasavvurlarning 
sistematizatsiyasida 
jinsiy 
o‗xshashlik axamiyati ilmiy adabiyotlarda aktiv muxokama qilinadi. Shunday 
qilib R.Berns o‗zining aniq bir jinsga tegishli deb bilishi o‗sib kelayotgan 
insonning Men-konsepsiyasida katta axamiyatga ega emas. Boshqa tarafdan 
F. Va R. Taysonlar bu faktorga qattiq axamiyat berishgan va turli yosh 
jarayonlarida, Men surati aspektlarini susayishi va kuchaishi, shaxsning Men-
konsepsiyasida namoyon bo‗ladi.
Jinsiy o‗xshashli biologik namoyon bo‗lgan. ―Aytish joizki biologik 
protsesslarni o‗rni o‗zaro xromosom, gormonal, morfologik va ijtimoiy 
3
Myers, D. G. Psychology. Hope College. Holland, Michigan, 2010.- Р. 565.

---

31
faktorlarning kelishishidan iborat va ularning xammasi jinsiy o‗xshashliq 
xissining normal rivojlanishini aniqlaydi
4
.‖