O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti psixologiya nazariyasi va amilyoti kafedrasi

Sistemalilik 
prinsipi.
Sistemalilik 
prinsipi 
quyidagi 
tadqiqot 
yo‗nalishlarini belgilaydi:
1) shaxs murakkab o‗rganish tizimiga egaki, uning tashkil etuvchilarning 
murakkab xususiyatlarini darajasiga ko‗ra birlashtirish va tashkillashtirish 
orqali o‗rganilayotgan sistemaning darajasini va uning alohida jihatlarini 
ajratishga imkon beradi (masalan, rus olimi K.K.Platonov individuallikni 
to‗rt darajaga ajratib ko‗rsatdi-shaxsning yo‗nalganligi va axloqiy sifatlarni 
mujassamlashtirganlik 
darajasi; 
bilim, 
ko‗nikma 
va 
malakalarni 
mujassamlashtirganlik darajasi; alohida psixik jarayonlarning kechishini 
ifodalovchi individual xususiyatlarni mujassamlashtirganlik daraja va jinsiy 
hamda yosh xususiyatlari, temperamentni mujassamlashtirganlik darajasi).
2) prinsip va tizimni tashkil qiluvchi mexanizmlarni bir butunlikda 
yoritish (masalan, motivning maqsadga aylanishi mexanizmi, ko‗pgina xilma 

---

12
xil aloqalarni ta‘minlash mexanizmi, siqib chiqarish va qarshilik ko‗rsatish 
mexanizmlari hamda boshq) .
Subordinatsiya yoki ierarxiyalashganlik prinsipi.
Ikkinchi masala, shaxs 
strukturasining uyushganligi, ya‘ni tizimdagi komponentlarning 
uyushganligini alohida prinsip va mexanizmlarini ajratib ko‗rsatish 
yordamida hal qilinadi. Bunday mexanizmlar sifatida anchagina murakkab 
yoki anchagina umumiy shaxslilik xususiyatlari o‗zida yo xususiy sotsial, yo 
psixofiziologik 
(ekstraversiyaning 
umumiy 
faktoriga 
kiruvchi
muloqotmandlik) 
xarakterdagi 
nisbatan 
oddiy 
xususiyatlarni 
bo‗ysundiradigan subordinatsion yoki ierarxiyalashganlik prinitsiplar 
nomlanadi. 
Faollik prinsipi
.
SHaxs faollik prinsipga ko‗ra tashabbuskorlik, erkin 
tanlash va xulq-atvorning tanlovchanligini o‗zlashtirishga erishadi. Ushbu 
ustanovka determinizm prinsipi orqali o‗ziga xos o‗zlashtirilishini 
S.L.Rubinshteyn ―zohiriylikni botiniylik orqali o‗zlashtirish‖ tarzda talqin 
qilgan edi.
Faollik prinsipi inson genetik dasturlashning kengaytirilishi natijasi deb 
baholovchi biogenetik hamda sotsial ta‘sirlash va munosabatlar mahsuli
degan g‗oyani ilgari suruvchi sotsiogenetik konsepsiyalarni inkor qiladi.