O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti psixologiya va ijtimoiy fanlar fakulteti

10-mavzu: Bolalioilalaruchuntayinlanadiganijtimoiynafaqalarvaularnito’lashtartibi.
Reja:
Bolali oilalar uchun tayinlanadigan nafaqalarning turlari.
Ikki yoshgacha bolasi bo’lgan onalar uchun tayinlanadigan nafaqalar, ularning ahamiyati va murojat etish tartibi.
Ikki yoshgacha bolasi bo’lgan onalar uchun tayinlanadigan nafaqalarni hisoblash tarbi va uning mezonlari. Nafaqaning miqdori va tayinlanish davri.
Voyaga etmagan bolali oilalar uchun tayinlanadigan nafaqaning ahamiyati va unga murojat etish tartibi. Nafaqani hisoblash va tayinlash davri, miqdori. Bolali oilalar uchun tayinlanadigan nafaqalarni to’lash tartibi.
Davlatbyudjetiningaholiniijtimoiyhimoyaqilishxarajatlario’zichigaaholiuchunzarurbo’lganijtimoiyxizmatlarbaholario’rtasidagifarqniqoplashhamdabolalivakamta’minlanganoilalaruchunnafaqalartiziminiqamraboladi. O’znavbatidaushbunafaqalarquyidagilargabo’linadi:
onalaruchunbolasiikkiyoshgaetgungaqadaruniparvarishqilishnafaqasi;
voyagaetmaganbolalioilalaruchunnafaqa;
kamta’minlanganoilalaruchunnafaqa.
2013 yilning 15-fevralidaO’zbekistonRespublikasiVazirlarMahkamasining “Kamta’minlanganoilalargaijtimoiynafaqalarvamoddiyyordamtayinlashvato’lashtartibito’g’risidagiNizomnitasdiqlashhaqida”gi 44-sonliQaroriqabulqilinib, ungako’rafuqarolarningo’zinio’ziboshqarishorganlaritomonidan 14 yoshgachabolalaribo’lganoilalarganafaqa (keyingio’rinlardabolalioilalarganafaqadebataladi), bolaikkiyoshgato’lgungaqadarbolaparvarishibo’yichanafaqa (keyingio’rinlardabolaparvarishibo’yichanafaqadebataladi) vakamta’minlanganoilalargamoddiyyordam (keyingio’rinlardamoddiyyordamdebataladi) tayinlashvato’lashtartibinibelgilandi.
Bolalioilalarganafaqavamoddiyyordam 6 oymuddatga, bolaparvarishibo’yichanafaqaesa – 12 oygatayinlanadi, biroqbolaikkiyoshgato’lganoydankeyingioygao’tmasligikerak.Agartug’ilgan, farzandlikkaolinganyokivasiylikkaqabulqilinganikkivaundanortiqbolalarparvarishqilinsa, uholdabolaparvarishibo’yichanafaqakichikbolaikkiyoshgato’lgungaqadarbirbaravarmiqdordato’lanadi.
Bolalioilalarganafaqa, bolaparvarishibo’yichanafaqavamoddiyyordamtayinlashvato’lashto’g’risidagiqarorfuqarolarningo’zinio’ziboshqarishorgani – posyolka, qishloqvaovul, shuningdekshaharlarningmahallalarifuqarolaryig’ini (vakillaryig’ilishi) yokibundayqarorlarniqabulqilishuchunfuqarolaryig’initomonidanvakolatberilganKomissiya (keyingio’rinlardaKomissiyadebataladi) tomonidanqabulqilinadi.Komissiyafuqarolaryig’initomonidanfuqarolarningo’zinio’ziboshqarishorganihududidaistiqomatqiluvchiobro’-e’tiborlivahurmatgasazovorfuqarolarorasidansaylanadi. Komissiyagafuqarolaryig’ininingraisiboshchilikqiladi. Komissiyaa’zolari 2 yilmuddatga, fuqarolaryig’iniraisiesa – uningbutunvakolatidavrigasaylanadi. UshbuKomissiyatarkibikamida 15 kishidaniboratbo’lishikerak.Komissiyaa’zosivakolatlariningamalqilishidavridaa’zolikdanchiqqantaqdirda, fuqarolaryig’iniKomissiyaa’zolariniqaytadansaylaydi.Komissiyaqarori, uningyig’ilishidatasdiqlangantarkibningkamidauchdanikkiqismiishtiroketsaqonuniyhisoblanadi.
Bolalioilalarganafaqalar, bolaparvarishibo’yichanafaqalarvamoddiyyordamtayinlashvato’lashdafuqarolarningo’zinio’ziboshqarishorganlariquyidagiasosiytamoyillargaamalqilishlarikerak:
ijtimoiyadolatgaso’zsizrioyaqilish;
kengoshkoralikvaochiqliknita’minlash;
davlattomonidanqo’llab-quvvatlashsizdaromadlarinioshirishninganiqimkoniyatibo’lmaganhaqiqatdaehtiyojmandoilalarganafaqalarvamoddiyyordamberish;
nafaqalarvamoddiyyordamnimanzillitarzdatayinlashnita’minlashyo’libilanularnito’lashgaajratilganmablag’lardanmaqsadlivasamaralifoydalanish;
aholiniijtimoiymuhofazaqilishtadbirlarigaayrimoilalarvafuqarolartomonidanboqimandalikmunosabatidabo’lish, o’ziningiqtisodiyfaolligihisobigaemas, balkidavlatyordamihisobigayashashgaintilishgayo’lqo’ymaslik;
oilaa’zolariningmoddiyfarovonligi, bolalarnitarbiyalash, ularnihartomonlamajismoniy, aqliyvama’naviy-axloqiykamoltopishiuchunzarurshart-sharoitlaryaratish, ma’lumotivakasbdarajasinioshirishborasidaoilaningmas’uliyatinikuchaytirish.
Fuqarolaryig’initomonidanehtiyojmanddebe’tirofetilganoilanafaqayokimoddiyyordamningfaqatbirturiniolishhuquqigaega. Quyidagilarbolalioilalarganafaqalar, bolaparvarishibo’yichanafaqalarvamoddiyyordamto’lovlarinimablag’bilanta’minlashmanbalarihisoblanadi:
mahalliybyudjetlarmablag’lari;
byudjetdantashqarimanbalar (jamoatvaxayriyajamg’armalari, korxonalarningmablag’lari, fuqarolarningixtiyoriyxayr-ehsonlarivaboshqalar).
Bolalioilalarganafaqa, bolaparvarishibo’yichanafaqavamoddiyyordamharbiroilaa’zosigao’rtachaoylikjamidaromadmiqdorijamidaromadaniqlanayotgandavruchunbelgilanganengkamoylikishhaqining 1,5 baravardanortiqbo’lmaganoilalargatayinlanadi.
Quyidagilarbolalioilalarganafaqa, bolaparvarishibo’yichanafaqavamoddiyyordamolishdaustunlikhuquqigaega:
ota-onasiningikkisinihamyo’qotgan, bolalartarbiyasibilanesaqarindoshlarshug’ullanayotganoilalar;
ota-onalardanbiriyokiharikkisihamnogironbo’lganoilalar;
14 yoshgachabo’lganikkivaundanortiqbolalarnitarbiyalayotgan, boshqaqarindoshlardanalohidayashayotganbevaayollar (bevaerlar);
nogironbolasi (bolalari) bo’lganoilalar;
bolani (bolalarni) to’liqbo’lmaganoiladatarbiyalayotganonalar (otalar). Bundabolaningamaldato’liqbo’lmaganoiladaona (ota) tomonidantarbiyalanishinifuqarolarningo’zinio’ziboshqarishorganibelgilaydi;
ota-onalardanbiriyokiharikkisiishsizbo’lganvaishizlovchisifatidabandlikkako’maklashishvaaholiniijtimoiymuhofazaqilishmarkazlaridahisobdaturganoilalar;
yolg’izpensionerlar.
Bolalioilalarganafaqa, bolaparvarishibo’yichanafaqavamoddiyyordamarizaberuvchiningo’zinio’ziboshqarishorganigamurojaatqilganoyningkeyingioyidanboshlabto’lanadi.Bolaparvarishibo’yichanafaqanikelgusidahamolishgamuhtojligibo’lgantaqdirdauniolganshaxsto’lovlarningavvalgio’nikkioylikmuddatitugashidanbiroyoldin, bolaikkiyoshgato’lgungaqadarushbunafaqaniuzluksizto’lanishinidavomettirishmasalasinihaletishuchunbelgilangantartibdafuqarolaryig’inigatakroranmurojaatetishhuquqigaega.Bolalioilalarganafaqavamoddiyyordamto’lashningbelgilanganmuddatitugagandanso’ngarizaberuvchinafaqavamoddiyyordamto’lashniyangimuddatgadavomettirilishiniso’rabarizabilanmurojaatqilishhuquqigaega.Bolalioilalarganafaqavamoddiyyordamolishuchunarizaoldingidavrdatayinlangannafaqavamoddiyyordamto’lashmuddatitugayotganoydankeyingioygaberiladi. Takroriymurojaatlarniko’ribchiqishumumiybelgilangantartibdaamalgaoshiriladi.
Bolalioilalarganafaqavamoddiyyordamarizaberuvchiningdoimiyyashash (ro’yxatdano’tish) joyibo’yichafuqarolarningo’zinio’ziboshqarishorganitomonidanoilaboshlig’iyokiboshqamuomalagalayoqatlioilaa’zosiningyozmaarizasiasosida, bolaparvarishibo’yichanafaqaesa – bolaningonasiyokiuningo’rninibosuvchishaxsningarizasiasosidatayinlanadi. Alohidahollarda, oiladamuomalagalayoqatlia’zolarbo’lmagantaqdirdanafaqavamoddiyyordamoilaa’zolariningyozmaarizasisizfuqarolarningo’zinio’ziboshqarishorganiraisiningtaqdimnomasibo’yichatayinlanishimumkin. Bolalioilalarganafaqa, bolaparvarishibo’yichanafaqavamoddiyyordamtayinlashto’g’risidagiarizafuqarolarningo’zinio’ziboshqarishorganiraisinomigaberiladi.
Arizagaquyidagilarilovaqilinadi:
oilaningtarkibivadaromadlarito’g’risidagima’lumotlarhamdaushbudaromadlarnitasdiqlovchihujjatlar;
bolalioilalarganafaqayokibolaparvarishibo’yichanafaqaolishuchun – bolalarningtug’ilganlikto’g’risidagiguvohnomalarinusxalari;
agarbolalarvasiylikkaolinganbo’lsa – vasiylikvahomiylikorganiningqaroridanko’chirma.
Bundantashqari, moddiyyordamgaehtiyojmandlikto’g’risidagiarizaga, arizaberuvchiningxohishigako’ra, oilaningehtiyojmandliginitasdiqlovchiboshqahujjatlarhamilovaqilinishimumkin.
Bolalioilalarganafaqa, bolaparvarishibo’yichanafaqayokimoddiyyordamtayinlashuchunarizaoilaushbunafaqayokimoddiyyordamniolishistagibo’lganoydanoldingioyning 15-sanasidankechiktirmayberiladi.
Nafaqavamoddiyyordamtayinlashto’g’risidagiarizalarniro’yxatdano’tkazishfuqarolarningo’zinio’ziboshqarishorganikotibitomonidanmaxsusro’yxatgaolishkitobigaqaydetishorqaliamalgaoshiriladi. Bundaarizanikelibtushishsanasi, arizaberganshaxsningfamiliyasi, ismi, otasiningismivayashashmanzili, iltimosningqisqachamazmunivafuqarolaryig’initomonidanqarorqabulqilingandankeyinbayonnomasanasivaraqamiko’rsatilganholdaqabulqilinganqarorto’g’risidagima’lumotlarko’rsatiladi.Arizahamdaoilaningdaromadlarimiqdorivatarkibinitasdiqlaydiganzarurma’lumotnomalarberilgankunarizaro’yxatdano’tkazilgankundebhisoblanadi. Arizaberuvchiningehtiyojmandligidarajasinianiqlashvabolalioilalarganafaqa, bolaparvarishibo’yichanafaqavamoddiyyordamtayinlash (radetish) to’g’risidaxulosachiqarishuchunfuqarolarningo’zinio’ziboshqarishorganidamaxsuskomissiyatashkiletiladi, uningtarkibifuqarolarningo’zinio’ziboshqarishorganiraisitomonidan 12 oymuddatga, kamida 5 kishidaniboratetibtasdiqlanadi. Maxsuskomissiyatarkibigao’zinio’ziboshqarishorganimaslahatchilari, kotibi, ushbuorganhududigabiriktirilgantuman (shahar) Bandlikkako’maklashishvaaholiniijtimoiymuhofazaqilishmarkazixodimi, shuningdekzaruriyatbo’lganda, tuman (shahar) davlatsoliqinspektsiyalarivamoliyaorganlarivakillarikiritiladi.Hududida 300 tadanko’poilayashaydiganfuqarolarningo’zinio’ziboshqarishorganlaridabirnechamaxsuskomissiyalartashkiletilishimumkin. BundaBandlikkako’maklashishvaaholiniijtimoiymuhofazaqilishmarkazixodimiharbirkomissiyadaishtiroketishishart.Bolalioilalarganafaqa, bolaparvarishibo’yichanafaqavamoddiyyordamtayinlashto’g’risidagiarizauchbosqichdako’ribchiqiladi.Birinchibosqichdamaxsuskomissiyaarizaberilgansanadanboshlabuchkunmuddatdaarizaberuvchitomonidanfuqarolarningo’zinio’ziboshqarishorganigataqdimetilganma’lumotlarasosidaoilaninga’zosigato’g’rikeladigano’rtachaoylikjamidaromadmiqdorinianiqlaydi.Agaroilaa’zosigato’g’rikeladigano’rtachaoylikjamidaromadmiqdoritutilganmiqdordankambo’lsa, maxsuskomissiyaoilaningmoddiyvamulkiyholatinitekshirishsanasinibelgilaydi.
Ikkinchibosqichdamaxsuskomissiyaarizaberilgansanadanboshlabo’nkunmuddatdaoilaningmoddiyvamulkiyholatinio’rganibchiqadi, shundankeyintegishlinafaqayokimoddiyyordamnitayinlashyokitayinlashniradetishto’g’risidagixulosanifuqarolaryig’inigayokiKomissiyagakiritadi.
Uchinchibosqichdaarizaberilganoyningoxirgikunidankechikmay, maxsuskomissiyaningxulosasiinobatgaolinganholda, arizategishlinafaqayokimoddiyyordamnitayinlashvato’lashyokitayinlashniradetishto’g’risidagimasalalarnihaletishuchunfuqarolaryig’iniyokiKomissiyatomonidanko’ribchiqiladi.
Oilaa’zosigato’g’rikeladigano’rtachaoylikjamidaromad, bolalioilalarganafaqa, bolaparvarishibo’yichanafaqayokimoddiyyordamolishuchunmurojaatqilinganoydanoldingioxirgiuchoyuchunhisoblabchiqilganoilaningmehnatgalayoqatliharbira’zosiningo’rtachaoylikdaromadisummasinioilatarkibigakiritiladiganoilaa’zolarisonigabo’linganholdaaniqlanadi.Bolalioilalarganafaqa, bolaparvarishibo’yichanafaqavamoddiyyordamolishuchunoilatarkibiga:
bolalarningotasi, onasiyokinikohdagiharikkiota-onasi (farzandlikkaoluvchilar);
ota-onalarbilanbirgayashaydiganvaularningqaramog’idabo’lganbolalar, shuningdekota-onalarbilanbirgalikdayashaydiganvao’zoilalarigaegabo’lmagan 16 yoshdankattayoshdagibolalar (shujumladanfarzandlikkaolinganbolalar);
bolalarningularbilanbirgalikdayashaydiganbobolarivabuvilari;
bolalarningota-onalari (farzandlikkaoluvchilar) bilanbirgalikdaxo’jalikyurituvchiboshqashaxslarkiritiladi.Oilaningbirgalikdayashovchia’zolaritarkibifuqarolarningo’zinio’ziboshqarishorganitomonidanbelgilanadi.
Bolalioilalarganafaqalar, bolaparvarishibo’yichanafaqalarvamoddiyyordamtayinlashuchuno’rtachaoylikjamidaromadmiqdorinihisoblabchiqishdainobatgaolinadiganoilatarkibigaquyidagilarkiritilmaydi:
nafaqayokimoddiyyordamolishuchunmurojaatqilganota-onalarningaka-ukavaopa-singillari, agarularningo’zoilalaribo’lsa;
ota-onalariularganisbatanota-onahuquqlaridanmahrumetilganbolalar;
to’liqdavlatta’minotidagibolalar, shuningdekvasiylikka (homiylikka) olinganbolalar;
chaqiriqbo’yichaharbiyxizmatnio’tayotganyoxudharbiyta’limmuassasasidao’qiyotganligisabablioiladabo’lmaganota-ona (farzandlikkaoluvchi);
sudningqonuniykuchgakirganhukmibo’yichajazoniijroetishjoylaridaekanligimunosabatibilanoiladabo’lmaganotayokiona (farzandlikkaoluvchi).
Agarbiruyxo’jaligida (birpochtamanzilibo’yicha) bolaliikkivaundanortiqoilalaryashagantaqdirda, bolalioilalarganafaqa, bolaparvarishibo’yichanafaqavamoddiyyordamolishuchunbiroilatarkibigabolalarningota-onalari, shuningdekularningbobolarivabuvilarihamdabolalarningota-onalaribilanbirgalikdaxo’jalikyurituvchiboshqashaxslar, ularnafaqatayinlashdaboshqabolalioiladahisobgaolinmaganbo’lsa, qabulqilinadi.O’rtachaoylikjamidaromadmiqdorinihisoblabchiqishdahisobgaolinadiganoilaningjamidaromadiga, oilaa’zolaritomonidanolinganquyidagidaromadlarkiritiladi:
mehnatgahaqto’lashshaklidagidaromadlar;
mulkiydaromadlar;
yakkatartibdagitadbirkorningdaromadi;
cheteldaishlaydiganyokitadbirkorlikfaoliyatiniamalgaoshirayotganoilaa’zolaridanpultushumlarisummasi;
pensiyalar, stipendiyalarvanafaqalar;
shaxsiyyordamchi (dehqon) xo’jaliginiyuritishdanolingandaromad;
O’zbekistonRespublikasiqonunhujjatlaridabelgilanganboshqadaromadlar.
Mehnatgahaqto’lashshaklidagidaromadlarhisoblangansummabo’yichahisobgaolinadi (soliqto’g’risidagiqonunhujjatlaridanazardatutilgansoliqlarvaboshqamajburiyto’lovlarchegiribtashlangungaqadar).Agaroilaningmehnatgalayoqatliharbira’zosiningo’rtachaoylikdaromadlarito’g’risidataqdimetilganma’lumotlardadaromadsummasiko’rsatilmaganbo’lsayokiengkamoylikishhaqining 2,5 baravaridankamsummako’rsatilganbo’lsa, uholdaoilaningo’rtachaoylikjamidaromadinihisoblashuchundaromadninormativdanpastko’rsatganyokidaromadimavjudligito’g’risidagima’lumotlarnitaqdimetmaganoilaa’zolariningharbiriganafaqayokimoddiyyordamgamurojaatqilinganoydabelgilanganengkamoylikishhaqining 2,5 baravarigatengbo’lgannormativdaromadmiqdoriqabulqilinadi.
Ushbuqoida:
bolaikkiyoshgato’lgungaqadaruningparvarishibilanbandbo’lganonalarga (ularningo’rninibosuvchishaxslarga);
ta’limmuassasalaridao’qiyotganlarga (mehnatshartnomasigamuvofiqishlarniamalgaoshirishhollaribundanmustasno);
ishlamaydiganpensionerlarga;
amaldashaxsiyyordamchi (dehqon) xo’jaliginiyuritishbilanbandbo’lganoilaa’zosiga;
tuman (shahar) bandlikkako’maklashishvaaholiniijtimoiymuhofazaqilishmarkazlaridaishsizsifatidaro’yxatgaolinganfuqarolarganisbatantatbiqetilmaydi.
Agartaqdimetilganma’lumotlardashaxsiyyordamchi (dehqon) xo’jaliginiyuritishdanolingano’rtachaoylikdaromadmiqdoriko’rsatilmaganyoxudshaxsiyyordamchi (dehqon) xo’jaliginiyuritishdanolinadiganbelgilangannormativdaromaddanpastko’rsatilganbo’lsa, uholdaoilaningjamidaromadinianiqlashuchunshaxsiyyordamchi (dehqon) xo’jaliginiyuritishdanolinadiganoylikdaromadningnormativmiqdoriqabulqilinadi. Shaxsiyyordamchi (dehqon) xo’jaliginiyuritishdanolinadigannormativdaromadshaxsiyyordamchi (dehqon) xo’jaliginiyuritishuchunfoydalaniladigansotixlarsonininafaqayokimoddiyyordamso’rabmurojaatqilinganoydabelgilanganengkamoylikishhaqining 0,2 miqdorigako’paytirishyo’libilananiqlanadi.Eruchastkasiunumdorligiob’ektivshart-sharoitlargako’ra (suvbilanta’minlanmaganlik, tuproqningsho’rlanishivaboshqalar) yuqoridako’rsatilganmiqdordaginormativdaromadolishimkoninibermaydiganyokiumumandaromadolishimkoninibermaydiganalohidahollardamahalliydavlathokimiyatiorganlarinormativdaromadgapasayishtomonigatuzatishkiritishlarimumkin. Oiladaromadivauningtarkibio’zgargantaqdirdaarizaberuvchishaxsbiroydankechbo’lmaganmuddatdabuhaqdanafaqavamoddiyyordamto’layotganfuqarolarningo’zinio’ziboshqarishorganigama’lumqilishishart.

1^O’zbekiston Respublikasi qonun xujjatlari asosida magistrant tomonidan tayyorlandi. 1992-2011 yy. //http:www.lex.uz

2^Internetma’lumotlariasosida (www.google.ru/modules/down/12369) magistrant tomonidan tayyorlandi.