O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti

 
Tuproq yemirilishi
.
 
Barqaror rivojlanishga tahdid soladigan 
tabiiy ofatlarni yana biri tuproq yemirilishi, yuvilishi oqibatida yer 
yuzasining biologik xususiyati yo‘qolib borishi oqibatida yerlarni 
cho‘lga aylanish jarayonidir. 
Yer yuzidagi o‘zgarishlar natijasida tuproq qatlami o‘z 
funksiyasini bajara olmasligi ham tabiiy, bu inson xo‘jalik faoliyati 
natijasida sodir bo`lmoqda. Tuproqning inson faoliyati bilan bog‘liq 
yemirilishiga qishloq xo‘jaligini kimyolashtirish, o‘rmonlarning 
kesilishi, yo‘llarni, kommunikasiya tarmog‘ini qurish, foydali qazilma 
konlarini qazib olish va boshqa tadbirlarni misol qilib ko‘rsatish 
mumkin. 
Tuproqning yemirilishi yerlarni tabiiy ravishda cho‘lga aylanishi 
XX asrning oxirlariga kelib inqiroziy holatni namoyon etmoqda. Buning 
asosiy sababchisi yer ichki qismi va yuzasida bo`layotgan o‘zgarishlar, 
harakatlar natijasi bo`lsada, ayrim davlatlar hududlarida tabiiy tuproq 
hosil bo`lish jarayonining juda sust borayotganligidadir. Olimlarning 
hisobi bo‘yicha 1 sm tuproq hosil bo`lishi uchun kamida 100 yil vaqt 
kerak ekan. Boz ustiga, yuqorida qayd qilinganidek, insonning 
iste‘molchilik talabi bu jarayonni yanada kuchayib borishiga olib 
kelmoqda. Tabiiy yemirilayotgan tuproqlar suv va shamol ta‘sirida 
bo`lib, har ikki holatda ham bu jarayon sodir bo`lgan joyda cho‘llanish 
hodisasini ko‘rishimiz mumkin. Lekin, yana bir sabab borki, uning 
ta‘sirida tuproq yemirilishi juda sust, deyarli sezilmagan holatda 
namoyon bo`ladi. Bu yer ichki harakati ta‘sirida relyefning ko‘tarilishi 
yoki botiqlik hosil bo`lishi bilan uzviy bog`langandir. Bunday jarayon 
oqibatida tuproqdagi mahsuldorlik sekin-asta kamayib boradi va 
rivojlanishning ma‘lum bosqichiga yetganda shamol yoki suv ta‘sirida 
insonning xo‘jalik faoliyati jadallashib ketadi. Respublikamiz tog‘ oldi 
adirlarida, tog‘ etaklarida bunday hodisani ko‘proq uchratishimiz 
mumkin. Masalan: Chotqol-Qurama (Toshkent viloyati), Nurota, 
Turkiston (Samarqand, Jizzax viloyatlari), Hisor, Boysun (Qashqadaryo, 
Surxondaryo), Talas - Farg‘ona, Turkiston (Farg‘ona vodiysi) tog‘lari 
atrofida keng tarqalgan. 

---

96