O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti

tektonik, vulqon zilzilalari, ag'darilish, 
o'pirilish
kabi zilzilalar hamda
 texnogen zilzilalarga
bo'linadi. 1997- yil 
O'zRFAning seysmologik instituti tomonidan tuzilgan O'zbekistonning 
seysmologik xaritasida respublikamizda yuz berishi mumkin bo'lgan yer 
silkinishi aks ettirilgan. Mazkur holat quyidagi 2-jadvalda berilmoqda: 
Biroq bu seysmik xaritalar har 10-15 yil mobaynida o`zgarib 
turadi. Chunki, zilzila yer qatlamining geologik tuzilishiga va 
tuproqning mustahkamligiga, yer osti suvining ko`tarilishi yoki 
pasayishi va uning tarkibi hamda boshqa omillarga ham bog`liq. 
2-jadval 
T/r 
Mintaqaviy 
hudud 
Ballgacha 
1 
QQR 
6 
2 
Xorazm 
7 
3 
Samarqand 
7 
4 
Toshkent 
8 
5 
Qarshi 
8 
6 
Buxoro 
8 
7 
Termiz 
8 

---

101 
8 
Namangan 
8 
9 
Farg'ona 
8 
10 
Andijon 
9 
 
JAHON MAMLAKATLARI VA O„ZBEKISTONDA 
ZILZILABARDOSH-LIKNI OSHIRISH BORASIDA OLIB 
BORILAYOTGAN ISHLAR 
 
O`z xonadoni va ish joyini zilziladan xavfsizligini ta‘minlash 
seysmik hududda yashovchi insonlar uchun odat bo`lishi lozim. 
Avvalambor biz uyimiz, ishxonamiz, farzandlarimiz o`qiydigan 
maktabdagi xavflarni aniqlab, ularni kamaytirishga harakat qilishimiz 
lozim. Uy, ishxona, ko`cha va boshqa yerda zilzila sodir bo`lganida 
o`zingizni qanday tutishingiz, nimalar qilishingizni avvaldan o`ylab 
olishingiz lozim. Bu saboq sizga favqulodda vaziyatlar paytida juda qo`l 
keladi. Chunki, olimlarning fikriga qaraganda zilzila paytida 
jabrlanganlarning 10 foizi zilzila oqibatida qulab tushgan jismlar, ya‘ni 
binolardagi o`pirilishlar, zinalarning buzilib ketishi yoxud shu kabi 
omillar sabab jabrlansa, qolgan 90 foizi yer silkmkishi davrida qanday 
harakat qilishni bilmasligi oqibatida ekan. 
Yer yuzida qaysi hududlarda yer qimirlashi mumkinligi 
aniqlangan, ular har xil masshtabda seysmik rayonlashtirish xaritalariga 
tushirilgan, ammo qisqa muddatda yer qimirlashini qachon sodir 
bo‗lshini aytib berish hozircha muammo hisoblanadi. Lekin bu 
masalalar bo‗yicha butun dunyo olimlari va shu jumladan O‗zbekiston 
seysmolog olimlari tomonidan ancha ishlar qilingan va qilinmoqda. 
Turar joy maskanlari tabiiy sharoiti, yer osti jinslarining fizik-
kimyoviy xususiyati, binolarning loyixa chizmalari qatiy hisob-kitoblar 
asosida chuqur o‘rganib chiqilgandan so‘ng qurilishga ruxsat beriladi. 
Hozirgi zamonda zilzilalardan himoyalash ishini hal qilish 
yo‗llaridan biri bu zilzilabardosh imoratlarni qurish bo‗lib kelmoqda. 
Bunga imoratlarni qurish sifatini oshirish va boshqa tadbirlarni o‗tkazish 
asosida yer silkinishi ta‘sir kuchining zararli ta`sirini kamaytirish orqali 
erishish mumkin. Beton va baquvvat inshootlarni yemirilishining oldini 
olib, ularni mustahkamlash, ta‘mirlash zarur. Inshootlarning elementlari 
bir-biri bilan mustahkam bog‗lanib, yaxlit bir butun bo‗lishi kerak. 
Inshootlarni xavfsizligini ta‘minlash maqsadida yangi qurilayotgan 
va eski imoratlar uchun amaliyotda qabul qilingan me‘yorlarga rioya 
qilish hamda uni amalga oshirish choralarini ko‗rish kerak. Hozirgi 

---

102 
kunda zilzilaning sodir bo‗lishini bashorat qilish seysmologik ilmiy-
tekshirish instituti olimlari tomonidan va davlat seysmologik xizmati 
xodimlari tomonidan amalga oshirilmoqda. 
Qurilish maydonining zilzilabardoshliligini aniqlash maqsadida 
aholi yashaydigan yirik joylarda, hamda katta ahamiyatga ega bo‗lgan 
sanoat, gidrotexnik va meliorativ qurilish ob‘ektlarida maxsus geologik, 
gidrotexnik va injenerlik geologik tadqiqotlar olib boriladi. Shu 
hududlar bo‗yicha seysmik mikrorayonlashtirish xaritasi tuziladi. 
Bunday xaritalardan zilzilabardosh maydonlarni aniqlashda va qurilish 
ishlarini olib borish uchun qulay bo‗lgan maydonlarni tanlashda 
foydalaniladi. 
Bu 
esa 
quriladigan 
imoratning, 
inshootning 
mustahkamligini oshirishda o‗ta muhimdir. Binolarni qurishda ularning 
zaminini tashkil qilgan tog‗ jinslarining tarkib tuzilishi va injenerlik 
geolgik xossalariga katta e‘tibor berish kerak. Tajribalardan ma‘lum 
bo‗ldiki, har xil tarkibga ega bo‗lgan joy zilzila paytida har xil tebranar 
ekan. Shunga ko‗ra binolar turli darajada zararlanadi. Shuningdek, 
inshootlarning zilzilabardoshliligi ularning konstruksiyasiga, qo‗llangan 
antiseysmik chora-tadbirlar va qurilish materiallari sifatiga ham bog‗liq. 
Bundan tashqari quriladigan imoratlardan qanday maqsadlarda 
foydalanishni hisobga olgan holda, ularning mustahkamligini oshirish 
uchun loyihalanadigan inshootlarlarni shu hududda sodir bo`ladigan 
zilzila kuchidan 1 ballga oshiriladi, ya‘ni inshootni agar 6 ball yer 
qimirlashi hududida qurish rejalashtirilgan bo‗lsa, uni 7 ballga hisoblab 
quriladi.