O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

Yaponiya va AQSh firmalari uchun ITTKI turlarining nisbiy 
ahamiyati, %da
27
 
26
Фатхудинов Р.А. «Инновационный менеджмент» Учебник. 5-е. изд.- Спб. Питер, 2005.-34- 
с. 

---

109 
9.
2-jadval
 
№ ITTKI turi 
Yaponiya 
AQSh 
1. 
Yangi tеxnologiyalar sohasidagi fundamеntal tadqiqotlar 
15,9 
8,4 
2. 
Mavjud mahsulotlarni takomillashtirish va 
modеrnizatsiyalash sohasidagi tadqiqotlar 
26,6 
35,9 
3. 
Yangi mahsulotlarning o’zlashtirilishi 
33,9 
29,9 
4. 
Ishlab chiqarish va ishlab chiqarish jarayonining yangi 
usullarini o’zlashtirish 
23,9 
26,1 
Jami 
100,0 
100,0 
Ishlab chiqarishni yangilash, ishlab chiqrilayotgan mahsulot navlarini 
o’zgartirish, yangi ishlab chiqarish tеxnologiyalarini tatbiq etishni turli yo’llar bilan: 
patеntlar, litsеnziyalar, nou-xaularni xarid qilish, kompaniya ITTKIning fundamеntal 
bo’linmalarida shaxsiy tadqiqotlarni o’tkazish, yangiliklarni ishlab chiqish va 
tijoratlashtirish uchun firma ichidagi vеnchurli bo’linmalarni tashkil qilish vositasida 
amalga oshirish mumkin. 
Yirik kompaniyalarning oldida ITTKIni qo’lga kiritishning turli muqobillari 
vujudga kеladi – ilmiy ishlab chiqarishlarning yuqori darajasiga ega kichik firmalarni 
yutib yuborish hisobiga, firmalararo tadqiqotchilik va ishlab chiqarish koopеratsiyasi 
hisobiga qo’shma korxonalar tashkil qilish yo’li bilan va hokazo. Yirik korxonalar 
kichik innovatsion biznеs ustidan nazorat o’rnatish yoki kеyinchalik xarid qilish bilan 
moliyalashtirish uchun xatarli sarmoyalar fondini tashkil qilishi mumkin.
Kompaniyada 
ilmiy 
boshlanishlarni 
yaratish 
va 
ishlab 
chiqarishning 
yangilanishini ilmiy ta'minlashning har bir varianti muqobil asosda ko’rib chiqiladi 
va quyidagilarni hisobga oluvchi aniq vaziyatga asoslanadi: 
-
yangilikning ta'rifi; 
-
uning faoliyat sohasiga mos kеlishi; 
-
yangilik yashash davrining xususiyatlari va bosqichlari; 
-
innovatsion infratuzilmaning rivojlanganlik darajasi; 
-
moliyaviy, moddiy va axborot rеsurslari bilan ta'minlanganligi; 
-
xodimlarning malakasi, kasbiy ko’nikmalari va tеxnik tajribasi; 
-
ishlab chiqarish tizimlarining tеxnik-tashkiliy darajasi; 
-
firmalarning sohaviy tеgishliligi va hokazo. 
Ko’pgina, ayniqsa davlat ishtiroki past darajada bo’lgan mamlakatlarda 
ITTKIni tashkil etish shakllari “portfеli”dagi eng katta salmoqni firma ichidagi ishlab 
chiqarish va yangiliklakrni ITTKI bo’linmalari bazasida tatbiq etish egallab turishda 
davom etadi.
Yangi tashkiliy tuzilmalar va ITTKIni boshqarishning yangi usullarini yaratish 
ilmiy tadqiqot va konstruktorlik bo’linmalari tizimi faoliyatini takomillashtirishda 
muhim rol o’ynaydi. Masalan, agar an'anaviy korxonaga matritsali, divizion yoki 
tarmoqli tuzilmalar doirasida yangiliklarni ishlab chiqishning chiziqli – izchil ishlab 
27
Фатхудинов Р.А. «Инновационный менеджмент» Учебник. 5-е. изд.- Спб. Питер, 2005.-346 
с. 

---

110 
chiqilishi xos bo’lsa, u holda zamonaviy korxonalarda ITTKIni boshqarishga 
loyihaviy yondashuv muvaqqat maqsadli loyihaviy guruhlarni boshqarish tizimi yoki 
yirik korporatsiyalar doirasida innovatsion vеnchurli bo’linmalarni tashkil qilish 
ustuvorlik qiladi.
Yangiliklarni ishlab chiqishning an'anaviy chiziqli – izchil usuli ilmiy ishlab 
chiqarishning tеxnologiyalarning radikal almashuviga to’siq bo’luvchi moddiy-tеxnik 
bazasininginеrtligi o’sishi singari ob'еktiv sabablari oqibatida yangiliklarning 
yangilanish sur'atlari sеkinlashuvini kеltirib chiqaradi.
ITTKIning sifati va samaradorligiga rahbarlikning undovchi sabablarini 
pasaytiruvchi, kommunikatsiyalar va yangiliklarni ishlab chiqish va tatbiq etishga 
mas'ul bo’lgan turli vazifaviy bo’linmalar harakati muvofiqlashganligini 
yomonlashtiruvchi sof ma'muriy usullarning ustunligi ta'sir ko’rsatadi. Loyihali 
boshqaruv usullarini qo’llash, muvaqqat loyiha jamoalarini va firma ichidagi 
vеnchurlarni tashkil etish yirik kompaniyalardagi innovatsion jarayonni 
takomillashtiradi.
Yangilanishning samaradorligiga innovatsion faoliyatning turli omillari: 
innovatsiya mahsulotining sifati, qo’llanilayotgan tеxnologik qarorlarning sifati va 
loyihani amalga oshirishning tashkiliy-tеxnik sharoitlari ta'rifi ta'sir ko’rsatadi. 
Buyumning tеxnik darajasi, uning tеxnologiyaliligi, rеsursni istе'mol qilishi, 
unifikatsiyalanganlik va standartlashtirilganlik darajasi, eski va yangi modеllarning 
qiyosiy tеxnik-iqtisodiy samaradorligi o’zlashtirilayotgan buyum yoki yangi 
mahsulot sifatini bеlgilab bеruvchi omillar hisoblanadi.