Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta-maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti ximmatov ibodilla, abduraxmanov muxtor

3.6 KOMPYUTER TARMOQLARI VA TIZIMLARINING 
HIMOYALANGANLIK DARAJASINI ANIQLASH VOSITALARI.
Reja:
1. Kompyuter tizimlariga nisbatan dasturiy xavflarning yoʻnalishlari 
2. SSS (System Security Scanner) dasturi haqida 
 
3. Internet Scanner SAFEsuite dasturi haqida 
4. Kompyuter tarmoqlari va tizimlarining himoyalanganlik darajasini aniqlovchi 
dasturlar bilan ishlash 
 
Tayanch soʻz va iboralar:
Kompyuter tarmoqlari, System Security 
Scanner, System Security Scanner, SAFEsuite dasturi, amaliy dasturlar, tarmoq 
xizmatlari, konfiguratsiyani tekshirish, masofadan skanerlash, aniqlik, IP 
manzillarni skanerlash, web server, web security.
 
 
Kompyuter tizimlariga nisbatan dasturiy xavflarning yoʻnalishlari 
Korxonalarda joriy etilayotgan avtomatlashtirilgan axborot tizimining 
xavfsizligini ta‘minlash, birinchi navbatda, ushbu tizimni loyixalash bosqichida 
koʻzda tutilgan boʻlishi lozim. Korxona miqyosida qabul qilingan xavfsizlik 
siyosatining axborot tizimida qanday darajada aks ettirilishi muhim 
masalalardan 
biri 
hisoblanadi. 
Lekin, 
axborot-kommunikatsiyalar 
texnologiyalarining keskin rivojlanishi, axborot oqimlari xajmining oshishi. 
Internet va intranet texnologiyalarining keng miqyosda kirib kelishi bevosita 
avtomatlashtirilgan axborot tizimlarining axborot zaxiralarini himoyalashga 
yoʻnaltirilgan vositalarning mavjudligini ta‘minlash hamda tizimda mavjud 
boʻlgan himoya vositalarini rivojlantirishini taqozo etadi.
Avtomatlashtirilgan axborot tizimlariga nisbatan mavjud boʻlgan xavflarni 
uchta yoʻnalish boʻyicha ajratish mumkin:
-
amaliy dasturlar;
-
tarmoq xizmatlari;
-
operatsion tizim xizmatlari.
Amaliy dasturlarni tekshirish boʻyicha hozirgacha yagona vosita mavjud 
emas. Tarmoq xizmatlari va operatsion tizim xizmatlarida qoʻllaniladigan 
texnologiyalar umumiy asoslarga ega boʻlganligi uchun ularni tekshirish 
vositalari ishlab chiqilgan.
Zamonaviy 
operatsion 
tizimlarda 
axborot 
zaxiralarini 
himoyalash 
vositalarining mavjudligi ta‘kidlab kelinmoqda. Bularga autentifikatsiyalash, 
identifikatsiyalash, ruxsatsiz kirishni ta‘qiqlash, monitoring 
va 
audit, 
kriptografiya usullarining mavjudligi misol boʻla oladi. Albatta, ushbu

---

180 
vositalarning operatsion tizimlarda mavjud boʻlganligi korxonaning xavfsizlik 
siyosatiga 
mos 
keladi. 
Ammo, 
operatsion 
tizimning 
notoʻg‗ri 
konfiguratsiyalanishi va uning dasturiy ta‘minotidagi mavjud xatolar oqibatida 
axborot tizimlariga hujumlar uyushtirilishi imkoniyati paydo boʻladi.
Shu bois, operatsion tizimni tanlashda undagi kamchiliklarni tahlil qilish, 
ishlab chiqaruvchi firma tomonidan yoʻl qoʻyilgan xatolarning tan olinishi va 
ularni zudlik bilan tuzatishga kirishilishi talab etiladi.
Operatsion tizimning parametrlarining toʻg‗ri oʻrnatilganligini yoki ularning 
oʻzgarmaganligini tekshirish uchun «tizim xavfsizligini skanerlash» deb 
nomlanuvchi 10 ga yaqin maxsus dasturlar ishlab chiqarilgan. Masalan, Solaris 
operatsion tizimi uchun moʻljallangan ASET, Netware va NT uchun KSA, Unix 
uchun SSS dasturlari mavjud.