Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi samarqand davlat universiteti maktabgacha ta`lim kafedrasi

Tayanch tushunchalar: didaktika, taʼlim tizimi, taʼlim maqsadi, taʼlim vositalari, bilim koʼnikma, malaka


1.Didaktika. Didaktikaning predmeti va vazifalari
Pedagoglar fikricha, taʼlim barcha davrlarda ham ijtimoiy hodisa sanaladi. Taʼlim shaxs tomonidan ijtimoiy tajribalarning oʼzlashtirilish jarayonini tezlashtiradi, uni zarur koʼnikma va malakalar bilan qurollantiradi.
Pedagog – olimlar yillar davomida taʼlim tizimida Nega oʼqitamiz? Nimani oʼqitamiz? Qanday oʼqitamiz? Qaerda oʼqitamiz? kabi savollarga javob izladilar. Didaktika “nimaga oʼqitish?”, “nimani oʼqitish?”, “qaerda oʼqitish?”, “qanday oʼqitish?” kabi savollarga javob beradi.
Ushbu holatga asosan 1990 yillarning oʼrtalarida taʼlim sohasiga oid teoriyalar va ularning asoschilari, oʼsha davr amaliy darslari va oʼqitish tarixi, talqin qilish kabilar bevosita taʼsir koʼrsatadi. Men oʼz hamkasblarimga qarata oʼzida “qanday oʼqitish” kabi savollarga javob topish imkoniyatiga ega boʼlgan qoʼllanmalar avval ham, xozir ham taʼlim jarayonida asosiy ustun boʼlib kelgan va talabalar, izlanuvchilarga amaliy maslahat koʼrsata olgan deb ayta olaman.
Shu munosabat bilan pedagogikaning oldida quyidagi savollar turibdi: Bu jarayon qanday boʼlishi kerak? Shaxsni rivojlantirish va shakllantirish uchun taʼlimdan qanday foydalanish va uni qanday amalga oshirish lozim? Ushbu masalalarni nazariy tomondan ishlab chiqish alohida ilmiy fan – didaktikani rivojlantirishniasoslabbergan. Pedagogika fani shaxsni rivojlantirishning ikki muhim jihati, uni oʼqitish va tarbiyalashga eʼtiborni qaratadi. Shu bois didaktika (taʼlim nazariyasi) va tarbiya nazriyasi pedagogika fanining muhim tarkibiy qismlari hisoblanadi. Ushbu mavzuda shaxs tomonidan ijtimoiy tajriba oʼz ichiga bilimlar, amaliy koʼnikmalar va mahoratni, hamda ijodiy faoliyat usullarini olish uning muhim jihati ekanligi koʼrsatilgan. Koʼrsatilgan ushbu vazifa oʼqitish jarayonida hal qilinadi.

Didaktikni taʼlim nazariyasi sifatidagi taraqqiyoti Didaktika – pedagogikaning taʼlim, bilim berish jarayoni va oʼqitish nazariyasini umumiy qonuniyatlarini oʼrganuvchi mustaqil boʼlimi hisoblanadi. Didaktika yunoncha “didasko” soʼzidan olingan boʼlib, “oʼqitish”, “oʼrgatish” maʼnolarini bildiradi. Taʼlim qonuniyatlarini oʼrganish, tahlil qilish jarayonida taʼlim tushunchasi uning mohiyati, mazmun va vazifalari, oʼqitish printsiplari shakllari haqidagi bilimlar bayon etiladi. Didaktika – taʼlim nazariyasi. Didaktika – bilim berish nazariyasi. Аniqrogʼi, taʼlim – tarbiya beruvchilar va ularni oluvchilar orasidagi pedagogik munosabatlarning kechish qonuniyatlarini aniqlovchi va shu sohada qoʼllaniladigan tushuncha, atama va qoidalarni ilmiy asoslab beruvchi hamda ularni boshqalarga oʼrgatuvchi pedagogik ilm – fan tarmogʼidir.