O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti tarix fakulteti tarixshunoslik va manbashunoslik kafedrasi arxivshunoslik fanidan ma’ruza matni tuzuvchi: Yakubov Akmal Saydirasulovich

Муаммоли савол: Архив ҳужжатларини йиғишга, 

танлаб олишга қачон киришиш керак? 

---

79

Arxivda yuqoridagi mavzularda aytilganidek, materiallar fondmalar 
bo’yicha saqlanadi. Bir tashkilot, korxona yoki ayrim shaxslarning hujjatlari bir
arxiv fondi hisoblanadi. Demak, tad-qiqotchi birinchi galda ilmiy ish mavzuidan 
kelib chiqib qanday arxiv fondi o’rganilishini aniqlab oladi. Masalan, madaniyat
tarixiga doir mavzu bo’lsa, madaniy masalalar bilan shug’ullanadigan 
tashkilotlarning arxiv fondlaridan foydalanish kerak. Kerakli arxiv fondini
topishda, tanlab olishda arxivlardagi xilma-xil ma’lumotnomalar, ko’rsatkich 
(putevoditelp)lar, fondlar ro’yxati, qo’llanmalar, kataloglar, sharxlar yordam
beradi.

Har bir arxiv fondda yuzlab, kattalarida minglab yig’ma jildlar jamlangan.

Bulardan kerakli jildlarni tanlab olishda fond ro’yxatlari, yig’majild ro’yxatlaridan 
foydalanish mumkin. Hujjatlar yig’ma jiddlarning ichida saqlanadi. Arxiv yig’ma
jildi o’rganilib, kerakli hujjatdan ko’chirma qilinayotganda quyidagi qoidalarga 
e’tibor berish kerak: hujjatdan ko’chirma to’la, so’zma-so’z ko’chiriladi.
Ko’chirilgan hujjatning biror qismi tushirib qoldirilsa, uch nuqta qo’yiladi, 
ko’chirmaga biror so’z yoki jumla qo’shiladigan bo’lsa, u kvadrat qavs ichida
yoziladi. Ko’chirmadan oldin hujjat-tamg’adagi ma’lumotlar, hujjatning sarlavxasi, 
sanasi yozib qo’yiladi. Shu bilan birga hujjatdagi rezolyusiya, belgi, muhr
ko’chirmadan keyin yoziladi. Ko’chirilgan hujjatning oxirida arxiv shifri 
ko’rsatiladi.
Shunday qilib, arxivlarda barcha kerakli jamg’armalar, yig’majildlar, 
hujjatlar sinchiklab o’rganiladi va tekshirilayottan mavzuga oid zarur hujjatlar
ko’chirib olinadi. 
Arxiv hujjati e’lon qilish uchun tanlab 

olingandan keyin komppyuterda uning nusxasi

tayyorlanadi. Uni chop etishga tayyorlash 
jarayonida arxiv hujjatida mavjud bo’lgan imlo xatolari to’g’rilanadi, qisqartirib
yozilgan so’zlar kvadrat qavs ichida to’la yoziladi. Bu ishdagi asosiy talab arxiv 
hujjati mazmunining o’zgarmasligidir. Hujjatlarda rezolyusiya va har xil belgilar
bo’lsa, ular tushirib qoldirilmaydi, hujjatning asosiy matnidan keyin beriladi. 
Hujjatning oxirida imzo bo’ladi. Imzoni o’qib, uning egasi ism-sharifini
aniqlab yozib qo’yish lozim. Mabodo uni o’qishning iloji bo’lmasa, «imzo» so’zi 
yozilib, imzoning egasi ism-sharifini o’qib bo’lmaganligi haqida izox berib
o’tiladi. 
Hujjatga 

sarlavha

yoziladi 
va
hujjatning 

arxiv
shifri,

manzili
ko’rsatiladi. Hujjat sarlavxasida uning