O'zbеkiston rеspublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi samarqand davlat chet tillar instituti roman german tillari fakulteti

Tilshunoslikda stilistikaning oʻrganilishi

Stilistikaning fan sifatida shakllanishi, rivojlanishi va oʻrganilishi Gʻarbda antik davrlarga,.Stilistika Sharq mamlakatlarida, Sharkda esa oʻrta asrlarga toʻgʻri keladi jumladan, Oʻzbekistonda, garchi hozirgiday aloqida soрa sifatida boʻlmasa ham,lekin tilshunoslik (grammatika, lugʻat), adabiyotshunoslik (ilmiy badeʼ, istiora, tafsir), shuningdek, ilmi insho, voizlik, notiklik sanʼati kabi fanlar tarkibida oʻrgatib kelingan. Oʻtgan asrda Oʻzbekistonda Stilistika, ayniqsa umumiyfunksional Stilistika va badiiy adabiyot Stilistikasi mustaqil fan tarmogʻi sifatida shakllana va rivojlana boshladi. Bunda Fitrat, Choʻlpon, Oybek, P. Qodirov kabi yozuvchilarning, M. Qoʻshjonov, Q. Samadov, I. Qoʻchqortoyev, A. Shomaqsudov singari olimlarning hissalari katta.
Ekspresiyaga alohida qiziqish XX asr oʻrtalariga kelib boshlandi. Bu davrda ekspressivlik kategoriyasini nazariy jihatdan oʻrganilgan qator tadqiqotchilar ishlari vujudga keldi.
Ekspressiya tushunchasi G.N.Akimova fikricha, lingvistik adabiyotda turlicha talqin qilinadi. Ekspressiya tushunchasi – til birliklarining ekspressivligi, ya’ni maxsus stilistik usul haqida tushuncha hosil qiladi3.
Bu fikrga qarama-qarshi tilda ekspressivlik va emotivlik (affektivlik)ning qorishtirib yuborishga asoslangan boshqa yondashuv ham mavjud. Sh.Balli va V.Vinogradov ishlarida ekspressivlik va emotsionallik tushunchalarining yaqinlashtirish yoʻnalishi kuzatiladi. Bu boshqa mualliflar ishlarida, xususan tarjima nazariyasida ham oʻz aksini topadi.
Tilda emotsional elementlar inson his tuygʻularini ifodalash uchun xizmat qiladi. Tilda aynan shu maqsadda koʻp vositalar qoʻllanadi. Ekspressiv vositalar esa ham his tuygʻularni, ham fikrni ifodalashda ifodalilik va tasviriylikni kuchaytirish uchun xizmat qiladi. Shunday qilib, “ekspressivlik” va “emotsionallik” terminlarini oʻzaro kesishgan deb qabul qilish maqsadga muvofiqdir. Ba’zi hollarda ularning yaqinlashuvi, ba’zi hollarda esa ularning bir biridan alohida holda qoʻllanish holatlari mavjud.
Ekspressiya borasida boshqa fikrlar ham mavjud. Xususan, N.M.Pavlovaning ta’kidlashicha: "... ekspressivlik so'zning semantik tarkibiga komponent sifatida kiritilishi mumkin emas, shuning uchun ekspressiv so'zlar o'z-o'zidan bo'lmaydi va bo'la olmaydi". G.Z.Gappasova ham shu fikrga qoʻshilgan holda “…soʻz faqatgina boshqa soʻzlar bilan birikma tarkibida, ya’ni kontekst orqali ekspressiv boʻla oladi”.

2.