O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samdu oʻzbekiston-finlandiya pedagogika instituti

Matn yuzasidan topshiriqlar.
a) matnni o‘qing, o‘quv tilingizga tarjima qiling;
b) matn yuzasidan savollar tuzing;
c) matnnig mazmunini kengaytirib so‘zlab bering;
d) odob-axloq mavzusidagi hikmatlarni yoddan ayting.


Topshiriq. Quyidagi hikoyani o‘qing va ma’nosi bo‘yicha fikr yuriting. Matnda qo‘llanilgan bog‘lovchi so‘zlarni topib daftaringizga ko‘chiring.
Oliy himmat bir darvesh, shavkatli bir podshoh bilan tez-tez ko‘rishib turar, yoqimli suhbatlar qurar edi.
Kunlardan birida u podsho peshonasida malomat izlarini sezdi, uning sababini o‘ylab, xayoli kezdi, ammo o‘zining tez-tez kelishidan bo‘lak sabab ko‘rmadi. Darhol podsho huzuriga qatnamay qo‘ydi va u bilan suhbatdan o‘zini tiydi. Bir kuni podsho yo‘l ustida darveshni uchratib qoldi va shunday so‘roqni oraga soldi: “Ey darvesh, ne sababdirkim, men bilan aloqangni buzding, borish-kelishdan qadamingni uzding?” Darvesh javob berdi: “Sababi shuki, men kelishimdan chehrangda malol ko‘rgandan ko‘ra, “Nega kelmaysan?” degan savol eshitish yaxshiroq ekanini tushundim”.
Darveshdan hukmdor so‘radi: “Nechun
Kelmading oldimga bunchalik uzoq?”
Ul dedi: “Nimaga kelding, degandan,
“Nimaga kelmading”, degan yaxshiroq!”
“BAHORISTON”


Yordamchi soʻzlar turkumlari: yuklama, bog‘lovchi, ko‘makchi
So‘z va gaplarga qo‘shilib, ularga qo‘shimcha ma’no yuklovchi yordamchilarga yuklamalar deyiladi. Yuklamalarning ko‘pchiligi qo‘shimcha shaklida, ayrimlari esa so‘z shaklida qo‘llaniladi. Ana shu belgisiga ko‘ra yuklamalar ikki guruhga bo‘linadi:
1. So‘z yuklamalar: faqat, hatto, nahotki kabi.
2. Qo‘shimcha yuklamalar: -mi, -chi, -a (-ya) kabi.
Ikki va undan ortiq gap bo‘lagi yoki gaplarni o‘zaro bog‘lab keluvchi yordamchi so‘zlarga bog‘lovchilar deyiladi. Gap bo‘lagi va gaplarni qanday bog‘lashlariga ko‘ra bog‘lovchilar ikki turli bo‘ladi:
teng bog‘lovchilar ergashtiruvchi bog‘lovchilar.
va, hamda, chunki, sababli,
ammo, lekin, tufayli, shuning uchun,
biroq, yo, shu bois (sabab, sababli),
yoki, yoxud, ya’ni, -ki
yo yo,
goh goh
So‘zlarning o‘zaro grammatik va mazmuniy munosabatini ifodalash uchun ishlatiladigan, ot, olmosh, harakat nomi va sifatdoshlardan keyin kelib, ularni boshqa so‘zlarga tobelantirib bog‘laydigan yordamchi so‘zlarga ko‘makchilar deyiladi. Masalan, Oyni etak bilan yopib bo‘lmas. (Maqol) Ko‘makchilar tarixan mustaqil so‘zlar bo‘lib, hozirgi kunda leksik ma’nosini yo‘qotgan va grammatik ma’no ifodalashga o‘tgan so‘zlardir. Mustaqil ma’nosini yo‘qotish darajasiga ko‘ra, ko‘makchilar ikki guruhga bo‘linadi: 1) sof (asl) ko‘makchilar (kabi, singari, bilan, birga, uchun, sayin, haqida, holda); 2) vazifadosh ko‘makchilar (ustida (ish ustida), ostida (ozodlik bayrog‘i ostida), oldida (vijdoni oldida), orasida, orasiga (xalq orasida), boshida (yo‘l boshida), qarab (Тoshkentga qarab yurmoq), bo‘ylab).
Vazifadosh ko‘makchilar ko‘makchilashayotgan ot va fe’llardir. Shunga ko‘ra bunday so‘zlar mustaqil so‘z vazifasida ham kelishi mumkin bo‘ladi. Masalan, kitob televizor ustida turibdi - televizor ustida janjallashdi. Devordan bo‘ylab qaradi — Ariq bo‘ylab ketdi va h.k.