O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi samarqand davlat universiteti Pedagogika fakultеti Boshlang`ich ta'lim metodikasi kafеdrasi

I-variant.
O`quvchilarga «Matematik ifodalani tuzish» o`yini o`tkaziladi, deb e’lon qilinadi. Doskada 3 ta o`quvchi chiqariladi, ularga sonlar va qo`shish belgisi yozilgan kartochkalar beriladi. Bolalar doska oldida turib berilgan kartochkadan, masalan, 10 va 7 sonlarning yig`indisini hosil qiladilar. Keyin yana 3 ta o`quvchi chiqadilar, ular ilgari chiqarilgan o`quvchilarning oldiga turadilar. O`quvchi bergan kartoshkalardan ular ham matematik ifoda: 8+8 tuzadilar. Yana bir guruh o`quvchi chiqariladi ular, masalan, 15+20 ifodasini tuzadilar.
Matematik ifodalarni ko`p tuzish mumkinligi aniqlanadi, chunki sonlar yozilgan kartochkalarni nafaqat sinf o`quvchilari, balki butun maktab o`quvchilariga hamda shahardagi maktablar o`quvchilariga ham tarqatish mumkin. Bolalar barcha tuzilgan ifodalar bu turli sonlardan iborat bo`lgan yig`indilar ekanligiga e’tibor beradilar.
O`qituvchi birinchi qo`shiluvchini ifodalaydigan sonlar o`rniga ixtiyoriy harf, masalan, a ni yozish mumkinligi tushuntiradi (o`quvchi a harfi yozilgan kartochkani olib, birinchi qatordagi o`quvchilarning oldiga turadi). Ikkinchi qo`shiluvchini ifodalagan sonlar o`rniga ham ixtiyoriy harf, masalan, b ni yozish mumkin (o`quvchi b harfi yozilgan katrtochkani olib, uchinchi qatordagi o`quvchilarning oldiga turadi). Keyin o`qituvchi yangi ifodani o`qishni taklif qiladi (o`quvchi + belgisi yozilgan kartochkani olib, o`rtaga turadi) va bu –a+b harfli ifoda, deb aytadi. Agar a va b harflarining o`rniga mos sonlarni qo`ysa, harfli ifodadan ixtiyoriy sonli ifodani hosil qilish mumkin. Keyin o`quvchilar darslik bilan ishlaydilar. s - d ifodasi shunga o`xshash kiritiladi.
II-variant.
O`quvchilarga rasmni ko`rib chiqish va quyidagi savollarga javob berish taklif qilinadi: «Tasmani harakatlantirib, qanday ifodalarni tuzish mumkin? Ularni o`qing. Ifodalarni taqqoslang. Ular nimasi bilan o`xshash? O`zingiz qo`shishga doir ifodalar tuzing». Keyin o`qituvchi ixtiyoriy son hisoblangan birinchi qo`shiluvchi o`rniga harf, masalan, a ni yozish mumkinligi hamda ixtiyoriy son hisoblangan ikkinchi qo`shiluvchi o`rniga harf, masalan, b ni yozish mumkinligini tushuntiradi. Shunda a+b harfli ifoda hosil bo`ladi. s-b harfli ifodani kiritishda shunga o`xshash ish tashkil qilinadi.

a + b

560. Harfli ifodalar ustida ishlash metodikasida mashqlarning quyidagi ko`rinishlari qaraladi:
1) Harflarning berilgan qiymatlari bo`yicha harfli ifodalarning qiymatlarini hisoblash.
2) Ifodaga kiritilgan harflarning qiymatlarini mustaqil tanlash va harfli ifodalarning qiymatlarini hisoblash.
«s+d va s-d ifodalarning qiymatlarini toping, bungan s=16, d=14; s=33, d=15; s=48, d=48» mashqini bajarishda 1 ta o`quvchi daftarga bunday yozdi.
S+d s-d
S=16 d=4 16+14=30 16-14=2
S=33 d=15 33+15=48 33-15=18
s=48 d=48 48+48=96 48-48=0

Ushbu ifolarning qiymatlarini hisoblashda yozuvni yana qanday ko`rinishda yozish mumkin? Mashqni bajargandan keyin qanday suhbatni o`tkazish foydali?

5 61. s+10; 25-b, ax4 va hokazo ko`rinishi ifodalar bilan tanishtirishda quyidagi ko`rgazmali qurollardan foydalanish mumkin:
+ -
Ushbu ko`rgazmali quroldan foydalanish metodikasini tushuntiring. Bitta o`zgaruvchili ifodalarni kiritishda ko`rgazmalilikning yana qanday turidan (predmetli, sxemali) foydalanish maqsadga muvofiq?
562. Quyidagi mashqlar qanday tassavurlarni shakllantirishga yordam beradi:
1. x+4 ifodaning qiymatlarini toping, bundan x=1,2,3,4.
2. 1,2,3,4,5,6 sonlardan shunday sonni toping-ki, uni qo`yganda x+4 ifoda qiymati 6 ga teng bo`lsin.