O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi samarqand davlat universiteti Pedagogika fakultеti Boshlang`ich ta'lim metodikasi kafеdrasi

XII- BOB. Ko’p xonali sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi
Ko`p xonali sonlar ichida

1-§. Ko’p xonali sonlarni nomerlashni o`rganish

2-§. O`nli sannoq sistemasi, pozitsion va norozitsion sannoq sistemalari.


Asosiy tayanch tushunchalar


«Minglik», «sinf» tushunchasi, sonlarniиng o`nli tarkibi, 4-9 xonali sonlarni o`qish va yozish, taqqoslash, sonlarni 10, 100, 1000 marta orttirish va kamaytirish. O`nli sannoq sistemasi, pozitsion va norozitsion sannoq sistemalari, miqdorlar orasidagi munosabatlarni mustahkamlash cho`tda ishlash sonni tahlil qilish.
1-§. Ko’p xonali sonlarni nomerlashni o`rganish
Ko`p xonali sonlar ichida sonlarni nomerlashni o`rgatishda o`qituvchining asosiy vazifasi yangi sanoq birligi minglik tushunchasini tarkib toptirish, sinf tushunchasi mahiyatini ochish va shu asosda ko’p xonali sonlarni o’qish va yozishga o’rgatish, o’quvchilarning o’nlik sanoq sistemasiga oid bilimlarini, naturon ketma-ketlik, sonlarni yozishning pozetsion prinsipiga oid bilimlarni aniqlash va umumlashtirishdan iborat.
Ko’p xonali sonlarda asosan yozma nomerlash bilan ish ko’riladi. Lekin o’quvchilar nomerlashning ikki turi bor ekanligini bilishlari albatta kerak. Chunki ko’p xonali sonlarda ham ozgina bo’lsa ham o’quvchilarni og’zaki hisoblashlarga mashq qildirish kerak.
O’quvchilarga og’zaki nomerlashni o’rgatishda quyidagi maqsadlar qo’yiladi:

1. 
   Har bir xona birliklarini va ularning oralaridagi munosabatlarni chuqur bilishi kerak;
   
2. 
   Sonlarning tartiblarini o’rganishlari lozim;
   
3. 
   Sanashda yoki sonlarning bir birini ketidan tartib bilan aytishda bilim ko’nikma va malakalar hosil qilishi kerak ;
   

O’quvchilarga yozma nomerlashni o’rgatishda, ularga sonlarni o’rin prinsipini asosida nomerlashni asosiy metodik maqsad qilib qo’yish lozim.
Ko’p xonali sonlar ichida nomerlash uchun nomerlashning ba’zi hollarini ko’rib chiqamiz. Ya’ni nomerlashning qo’shish va ayirish amallarini quyidagi tartibda o’tish maqsadga muvofiq.

1. 
   To’rt xonali sonlarni og’zaki va yozma nomerlash; O’n ming ichida qo’shish va ayirish.
   
2. 
   Besh xonali sonlarni og’zaki va yozma nomerlash va mos kelgan qo’shish va ayirish hollarini bajarish.
   
3. 
   Olti xonali sonlarni o’gzaki va yozma nomerlash va million ichida qo’shish va ayirishni bajarish.
   
4. 
   Nomerlashga tegishli umumiy xulosalar.
   

Sonlarni nomerlash tushunchasining o’quvchilarga tushinarli bo’lishi uchun qo’shish va ayirish amallarini ayrim holda berish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Og’zaki va yozma nomerlashni o’rganish tartibi quyidagicha:
O’quvchilarga ming ichida sonlarni nomerlash yoki boshqacha aytganda birinchi sinfga kiruvchi sonlarni nomerlash oldindan ma’lum. Bunda birlar, o’nlar, yuzlar, haqida yetarlicha ma’lumotlar bor. Shuningdek, sonni xona sonlaridan foydalanib tuzishni va shu sonni xona sonlariga ajratishni biladilar, 1 dan 1000 gacha sonlarni sanashni biladilar.
Har bir sinf sonlari, birinchi sinf soni kabi, xonalardan tuziladi. Shunday qilib birinchi sinf sonlarni o’zlashtirganlardan keyin o’quvchilarga ko’p xonali sonlarni nomerlashni o’rganish unga qiyinchilik qilmaydi. Chunki birinchi sinf sonlarini nomerlash asos bo’lib xizmat qiladi.
Shunga ko’ra ko’p xonali sonlarni nomerlash quyidagi tartibda o’rganiladi.
Ming ichida sonlarni og’zaki nomerlash.

1. 
   Xona birliklari . Ya’ni ming, o’n ming, yuz ming.
   
2. 
   Sonlarning tarkiblari.
   
3. 
   Minglar bilan sonlarni sanash.