O‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta maxsus Ta’lim Vazirligi Samarqand Davlat Universiteti Raqamli texnologiyalar fakulteti 303-guruh talabasi Narzullayev Anvarning linux operatsion sistemasida adminstratorlik fanidan yozgan Mavzu

C dasturlash tili.
1969 yil Ken Thompson PDP-7 assambler tilida Unix OT ni
yaratgan. Assambler tili hisoblash mashinasiga bog'liq bo'lib, ushbu tilda yozilgan OT
faqat mo'ljallangan hisoblash mashinalari, yoki bir oilaga mansub hisoblash
kompyuterlari uchun ishlaydi. Shu sababli asl Unix OT boshqa mashinalar uchun
ko'chirib o'tkazib (transportatsiya) bo'lmaydi. Unix ni portabilli qlish uchun, Thomson
hisoblash mashinaga bog'liq bo'lmagan B dasturlash tilini yaratdi. 1973 yil Dennis
Ritchie, Thomson yordamida B dasturlash tilini modifikatsiya qlib, C dasturlash tilini
yaratib, shu asosida yangi Unix OT ni yaratdi. Shundan so'ng yangilangan OT ni
boshqa mashinalarga oson ko'chirib o'tkazish (transportatsiya) mumkin bo'di.
1.3. Linuxning umumiy tushunchalari
Linux OT unikal funksiyalarga ega. Boshqa OT lar singari Linux OT
kompyuterni boshqaruvchi dastur bo'lsa, Unix sifatida tizimni qurishda va ilovalar
yaratishda utilitalar jamlanmasi bo'lib hizmat qiladi (1.1 rasm)

---

1.1 - rasm
Linux bir vaqtning o'zida ko'p foydalanuvchilarga hizmat ko'rsata oladi.
Qurilmalarning imkoniyati va ularning vazifalari turidan kelib chqib bir vaqtning
o'zida 1000 tagacha foydalanuvchiga hizmat qlishi mumkin. Ko'pfoydalanuvchi OT
tizim resurslarini bir vaqtning o'zida foydalanishga imkon beradi. Har bir
foydalanuvchi tomonidan ishlatilgan vazifalar bir-biri bilan bog'liq holda ishlasada
ularning bir biridan himoyasi tizim tomonidan ta'minlanadi, shu bilan birgalikda tizim
yadrosi ham barcha protsesslardan himoyalangan bo'ladi. Bir nechta vazifalar bilan
ishlagan vaqtda, asosiy e'tiborda bo'lgan vazifadan tashqari qolgan vazifalarni orqa
fonga o'tkazgan holda ishlash mumkin. Agar X Window tizimida ishlayotgan bo'lsak,
ishga tushirilgan bir nechta dasturlarni bir oynada ko'rib ishlash mumkin bo'ladi.
Fayl o'zida hisobot, rasm, qo'shiq yoki bajarilayotgan dastur holati kabi
ma'lumotlarni saqlashi mumkin. Har bir fayl ma'lumotlar saqlanish qurilmasida
universal identifakotor orqali saqlanadi. Linux fayl tizimi, fayllarning qaysi katalog
ichida joylashganini strukturasini ta'minlab beradi. Har bir katalog o'zida fayl yoki
katalogni saqlashi mumkin. O'z navbatida har bir katalog boshqa bir derektoriyada
ichida joylashgan bo'lishi mumkin, struktura shu tarzda ketib daraxt ko'rinishiga keladi.
Ushbu struktura foydalanuvchilarga fayllarni bir katalog ostida birlashtirib ishlatishga
yordam beradi. Har bir foydalanuvchi o'zining asosiy katalogiga ega bo'ladi (1.2-rasm).
1.2-rasm

---

Ko'p foydalanuvchi OTlar singari, Linux OT foydalanuvchilarga o'zlarining
ma'lumotlarini boshqa foydalanuvchilardan himoyalash imkonini beradi. Shu bilan
birgalikda tizim tanlangan ma'lumot va dasturlarni bir nechta foydalanuvchilar bilan
birgalikda ishlatilishini oddiy lekin samarali havfsizlik sxemasi yordamida ta'minlab
beradi. Ushbu havfsizlik darajasi foydalanuvchilarning u yoku bu faylga nisbatan
o'qish, yozish va bajarish huquqlarini belgilab beradi. Oxirgi yillarda ruxsatlarni
boshqarish funksiyasi (ACL) barcha Linux OTning yadrolariga va Fedora/RHEL ga
qo'shilgan.
Ruxsatlarni
boshqarish
funksiyasi
foydalanuvchilarga
va
administratorlarga fayllarga nisbatan quyi darajadagi boshqarish huquqlarni beradi.