O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti V. Yu. Ahrorov

 
XI.4. Ustanovkalarning to‘rt bosqichli tizimi
Rus olimi V.A.Yadov o‘zining dispozitsion konsepsiyasini yaratib, unda 
ustanovkalarni to‘rt bosqich va to‘rt tizimli sifatida tasavvur qilgan: 
A) elementar ustanovkalar (set) – oddiy, elementar ehtiyojlar asosida ko‘pincha 
ongsiz tarzda hosil bo‘ladigan ustanovkalar. Ularni o‘zgartirish uchun moddiy shart-
sharoitlarni va odamdagi ehtiyojlar tizimini o‘zgartirish kifoya. D.N.Uznadze 
fikricha, bunday ustanovkalar eng sodda vaziyatlarda, oilaviy muhitning oddiy shart-
sharoitlarida shakllanadi. 
B) sotsial ustanovkalar (attitud) – sotsial vaziyatlar ta’sirida sotsial 
ob’yektlarga nisbatan shakllanadigan ustanovkalar. Ularni o‘zgartirish uchun sotsial 
shart-sharoitlar va shaxsning ularga nisbatan baho va munosabatlari tizimini 
o‘zgartirish kerak.
Kichik guruhlarda kechadigan muloqot bilan bog‘liq shaxs ehtiyojlarini 
qondirishga qaratilgan faoliyat kechinmalari kiritiladi. Bu yerda shaxs faoliyati bilan 
bog‘liq sotsial ob’yekt tabiatiga nisbatan ma’lum munosabatlarning tarkib topish 
jarayoni yotadi.
197

---

V) bazaviy sotsial ustanovkalar – ular shaxsning umumiy yo‘nalishini 
belgilaydi va ularni o‘zgartirish e’tiqodlar va dunyoqarashlarni o‘zgartirish demakdir. 
Sotsial ustanovka manbai sifatida sotsial faollikka nisbatan shaxsning umumiy 
qiziqishlar yo‘nalishini o‘z ichiga oladi. Bunda shaxs o‘z ehtiyojlarini qondirish bilan 
birga aniq faoliyat turiga nisbatan faollikni ham namoyon qilishi ko‘zga tashlanadi.
G) Qadriyatlar tizimi – ular avlodlararo muloqot jarayonining mahsuli sifatida 
jamiyatda qadr-qimmat topgan narsalarga nisbatan ustanovka. Masalan, sahih 
hadislar shunday qadriyatlardir, biz ularni tanqidsiz, muhokamalarsiz qabul qilamiz, 
chunki ular ham ilohiy, ham eng buyuk insonlar tomondan yaratilgan va avloddan 
avlodga o‘z qadrini yo‘qotmay kelayotgan qadriyatlardir.
Sotsial ustnovkalarni o‘zgartirishning eng sodda va qulay yo‘li – bu ayni 
vaziyatlar va ulardagi ta’sirlarni