O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti «Xalqaro turizm va turizm servisi» kafedrasi

Tayanch iboralar: Sertifikatlashtirish, standartlashtirish, Davlat standartlari, O‘zdavstandart yoki O‘zbekiston sertifikatlashtirish milliy turizmida akkreditlangan turizm xizmatlarini sertifikatlash, majburiy sertifikatlashtirish, asosiy standartlar, xizmatlar standarti, GOST 28681.2-95, RD Uz 51-053 -96, O‘zbekiston Respublikasida sertifikatlashni Milliy tizimi, xizmatlarni sertifikatlash.
Mustaqil nazorat qilish uchun topshiriq va savollar:

1. 
   Turizmda sertifikatlashtirishning mazmuni va turlari nimadan iborat?
   
2. 
   Turizm va mehmonxona xizmatlarini sertifikatlash bo‘yicha ishlarning kalkulyatsiyasi nimani ifodalaydi?
   
3. 
   Sertifikatlashtirishda Davlat standartlaridan foydalanish qanday amalga oshiriladi?
   
4. 
   O‘zbekistonda turizmni sertifikatlash jarayoning bosqichlari nimalardan iborat?
   
5. 
   Xizmatlarni standartlashtirish deganda nima tushuniladi?
   
6. 
   Turistlik – ekskursion xizmat ko‘satish sohasida qanday standartlar ko‘rinishlarini bilasiz?
   
7. 
   Turistlik – ekskursion xizmat ko‘satishning qanday jarayonlari mavjud?
   

200
18. TURISTLIK XIZMAT BOZORINING XUSUSIYATLARI
Reja:

1. 
   Turistlik xizmat bozorining funksiyalari va tarkibi
   
2. 
   Turistlik xizmat bozorini segmentatsiyalash
   
3. 
   Turizm xizmat bozoriga ta’sir qiluvchi asosiy omillar
   

18.1. Turistlik xizmat bozorining funksiyalari va tarkibi
Turistlik xizmat bozori turistlik mahsulotni sotish va sotib olish jarayonini ta’minlovchi talab va takliflarni birlashtiruvchi, ishlab chiqaruvchi va turistlik mahsulot iste’molchisi o‘rtasida jamoa iqtisodiy munosabatlarini yuzaga keltiruvchi jabhadir. Natijada turistlik xizmatning pulga aylanishi (sotish-sotib olish) jarayoni vujudga keladi.
Har bir turmahsulot ishlab chiqaruvchi va iste’molchi o‘rtasida bir-biriga mos tushmaydigan iqtisodiy manfaatlar bo‘ladi. Ularning bir-biriga mos kelishi oqibatida esa turmahsulotni sotish va sotib olish jarayoni vujudga keladi. Bozorda o‘ziga xos xususiyat sodir bo‘ladi, bunda xizmat ko‘rsatuvchi va iste’molchi qiziqishlarining kelishuvidir. Bozorda markaziy holatni iste’molchi yaratadi. Yaxshi sotuvchining vazifasi esa o‘z mijozlari talablarini qondirish hisoblanadi
Turistlik xizmat bozori murakkab hisoblanib, bunda uning mahsuloti to‘g‘ridan-to‘g‘ri emas, balki o‘rtadagi dallol orqali (xo‘jalik sub’ekti-turoperator-turagent) sotiladi.
201
Ushbu omillardan tashqari yana bir holatni e’tiborga olish kerak, ya’ni ko‘rsatib o‘tilgan bitim har doim bir joyda amalga oshirilmaydi (masalan, mehmonxona, turistlarni qabul qilish joyi yoki turoperatorlarda). Turistlik xizmat bozori ma’lum bir o‘ziga xos joy yoki geografik hudud bilan chegaralan-magan. Shuning uchun turistlik mahsulotning oldi-sotdi ishlari sotuvchi va haridorlarni jalb qilmagan holda teleks, telegramma, faks, telefon, aniq hisob-kitob orqali amalga oshirilishi mumkin.
Quyidagi aniq shart-sharoitlarga amal qilgandagina bozor samarali faoliyat yuritadi:
· Erkin raqobat, bunda bozorning barcha ishtirokchilari o‘z maqsadlari
(maksimal foyda bilan mahsulotni sotish yoki minimal harajat bilan mahsulotni
sotib olish) ga intiladilar;
· Ko‘rsatilayotgan xizmat va ishlab chiqarilayotgan mahsulotning sifati va
xavfsizligi bo‘yicha asosiy qoidalarning borligi;
· Iste’molchining erkin xolatda tanlay olish imkoni.
Zamonaviy turistlik xizmat bozori quyidagi o‘ziga xos bo‘lgan funksiyalarni bajaradi:
1.Turistlik mahsulotdagi iste’molchilik qiymati va sotuv qiymati funksiyasi. Bu turistlik mahsulot va o‘zaro pul almashuvida ayon bo‘luvchi qiymat harakatini bildiradi. Buning natijasida jamiyat takror ishlab chiqarishning normal yo‘nalishi ta’minlanadi, turizmni rivojlantirish uchun pul mablag‘i paydo bo‘ladi va yig‘iladi.
2.Iste’molchi (turist)ga turistlik mahsulotni yetkazib berish jarayonini tashkillashtirish funksiyasi. Turist o‘z mablag‘ini turistlik mahsulotga sarf qilgan holda o‘zining moddiy va ma’naviy ehtiyojini qondiradi. Bundan shunday xulosa kelib chiqadiki, turistlik xizmat bozori ishchi kuchining harajatini qoplagan holda jamoaning asosiy ishlab chiqarish kuchini qayta tiklaydi.
3.Mehnatga moddiy manfaatni iqtisodiy tomondan ta’minlab berish funksiyasi. Taqsimlash bozoridagi o‘zaro pul va turistlik mahsulotni taqsimlash jarayonining tugallangan shaklidan iborat.
Turistlik xizmat bozori o‘ziga xos xususiyatlariga ega:

•