O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand veterinariya meditsinasi instituti

RAPS VA SUREPISA
Ahamiyati. Raps va surepisa moyli ekinlar qatoriga kiradi, ularning urug’ida oziq-ovqat uchun ishlatiladigan 32-50 foiz yog’ va 23 foizgacha oqsil bo’ladi. Bu ekinlarni kuzgi va bahorgi formalari mavjud. Kunjarasi hayvonlar uchun yaxshi yem hisoblanadi, tarkibida 40-49 foiz oqsil bo’ladi. Ammo kunjarasi tarkibida hayvonlar organizmi uchun zararli eruk kislotalari va oltingugurtli organik birikmalar-glikozinolatlar bo’ladi. Shuning uchun boshqa yemlarga 5-10 foiz miqdorida qo’shib omixta qilib beriladi. Hozirgi vaqtda bunday zararli birikmalari kam navlar yaratilgan.
Raps va surepisa ko’k massa, silos, senaj, o’t talqoni tayyorlash uchun ekiladi. Bularni asosiy, oraliq yoki takroriy ekin sifatida ekish mumkin. 100 kg ko’k massasida 16 ozuqa birligi va 300 g protein (1 ozuqa birligida 190 g) bo’ladi. Ko’k massasi tarkibida 2,6-3,9 foiz protein, 0,5-0,8 foiz yog’, 1,3-3,7 foiz kletchatka, 1,4-2,7 foiz kul, 4,8-6,7 foiz azotsiz ekstraktiv moddalar (AEM) va 5,1 mg/kg karotin bo’ladi. Bu moddalarning hayvonlar organizmida hazmlanishi yuqori. Ko’k massasi hayvonlarni karotin va askorbin kislotasiga bo’lgan ehtiyojini to’la qondiradi. Ko’k o’t holatida va silos qilinganda hayvonlar yaxshi yeydi. Raps va surepisa ekilgan maydonlar turli hayvonlar uchun yaylov sifatida foydalanilsa bo’ladi. Bu ekinlarni ekish bilan hayvonlarni yangi ko’k o’t bilan ta’minlash muddatini ancha uzaytirish mumkin. Erta bahorda oraliq ekin sifatida, kech kuzda takroriy ekin sifatida ekilganlari ozuqa beradi.
Ko’k konveyer tizimida muhim ekin hisoblanib, ko’k massasidan qor yoqquncha va doimiy sovuq tushguncha foydalanish mumkin. Ko’k konveyerda 15-20 kun davomida, ya’ni shonalashdan yoppasiga gullagunga qadar bo’lgan davrda foydalaniladi.
Sug’oriladigan sharoitda 2-3 marta ko’k massa hosili o’rib olinadi.
Kuzgi raps va surepisa yuqori ko’k massa hosili bera oladi. Paxtachilik xo’jaliklarida oraliq ekin sifatida ekilganda, gektaridan 35-40 t va undan ortiq ko’k massa hosili olgan xo’jaliklar anchaginA*. Bizning Andijon tumanining o’tloqi botqoq tuproqlari sharoitida o’tkazgan tajribamizda surepisa har gektaridan 42 t. ko’k massa hosili berdi va shu sharoitda, oraliq ekin sifatida juda foydali ekanligini ko’rsatdi. Ko’k massadan silos, senaj, o’t talqoni tayyorlashda uning tarkibida namlik yuqori ekanligini e’tiborga olmoq kerak. Siloslashda tarkibida quruq moddasi ko’p, masalan, somon va shunga o’xshash ozuqalarni qo’shib siloslash kerak bo’ladi. Senaj va o’t talqoni tayyorlash uchun esa ko’k massani so’litish talab qilinadi.
Papc - brassica napus L. ssp. oleifera Metzg. (kuzgi -biennis) - karamgullilar oilasiga kiruvchi biryillik o’tsimon o’simlik. Ildizi baquvvat o’qildiz. Kuzgi raps kuzda 5-9 to’pbarg hosil qiladi, poyasi bahorda rivojlanadi. Poyasi sershox, mumsimon g’ubor bilan qoplangan, balandligi 100-130 sm bo’ladi. Barglari yirik, cho’zinchoq, kalta bandli, yashil, poyadagi barglar band-siz. Gulto’plami-yoyiq shingil. Gullari ochsariq rangli. Mevasi-3 -10 sm uzunlikdagi qo’zoq, uchi to’g’ri yoki egilgan. Urug’lari sharsimon, to’q qo’ng’ir yoki qoramtir. 1000 ta urug’ vazni 4-5 gr.