O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand veterinariya meditsinasi instituti

Meva-Gullar changlangandan keyin tugunchasi o‘sib mevaga aylanadi. Mevasi dukkak deyiladi. Mevada kalta bandga joylashgan urug‘lar mavjud. Ko‘pchilik dukkakli don ekinlari etilganda dukkagi uzunasiga chatnaydi, urug‘ sochiladi. Ayrim ekinlarda (maxalliy no‘xat, yasmiq, oq lyupin) mevasi chatnamaydi.
Dukkakning shakli cho‘zinchoq, romb shaklida, silindrsimon, buyraksimon, yuzasi silliq, burushgan, tukli yoki tuksiz bo‘ladi. Dukkakda bittadan o‘ntagacha urug‘ bo‘ladi.
Urug‘ -Dukkakli don ekinlarini urug‘i qo‘ng‘irboshli don ekinlaridan farq qilib urug‘i dukkagining-ichida joylashadi. Urug‘ qalin po‘st bilan qoplangan. Uning yuzasi ekin turiga qarab silliq, yaltiroq, burishgan bo‘ladi. Urug‘ning ustida turlarni bir-biridan ajratishga yordam beradigan har xil belgilari bo‘ladi. Shulardan biri-urug‘kertigi, urug‘ bandining, urug‘ rivojlanib chiqadigan urug‘kurtakka birikadigan joyidir. Urug‘ etilganda ana shu joyda dukkak pallasidan ajraladi. Dukkakli don ekinlar urug‘ kertigini katta-kichikligi, rangi, shakli va xolati bilan bir-biridan farq qiladi. Urug‘ bo‘ktirilganda o‘sha kertik orqali urug‘ ichiga suv kiradi urug‘ kertigining o‘rtasida kertik izi, urug‘ kertigining bir uchida uruqqa kirish izi (mikropile), ikkinchi uchida urug‘ kurtakning asosi-xalaza-dog‘chalar ko‘rinishdagi tuzilmalarni ko‘rish mukin.Mikropile loviya urug‘larining kertigida yaxshi seziladigan bo‘ladi.
Urug‘ qobig‘ining tagida murtak joylashgan. Dukkakli ekinlarda qo‘ng‘irboshli don ekinlari kabi endosperm bo‘lmaydi. Murtak rivojlanishining birinchi davrida zarur oziq moddalar uning o‘zida, urug‘palla barglarida zaxira xolda to‘planib boradi.
Dukkakli o‘simliklar urug‘ining murtagi urug‘ning ikkita yarmidan iborat bo‘lgan, ikkita urug‘palladan tashkil topgan bo‘lib, ular bir tomondan ochiladi, ikkinchi tomonidan esa urug‘ kertigi yonida tutashgan bo‘ladi. Urug‘pallalar urug‘ kertigi bilan tutashgan joyda murtak ildizchasi bilan kurtakcha bo‘ladi. Ba’zi dukkakli ekinlar urug‘ining kurtakchasi ancha baquvvat rivojlangan va dastlabki ikkita chinbarg boshlang‘ichiga ega bo‘ladi, o‘simlikning o‘sish nuqtasi shularning orasida bo‘ladi. Urug‘ning tuzilishini bo‘rtgan urug‘lardan ko‘rish eng qulay bo‘ladi. Bunday urug‘larning po‘sti oson ajraladi va murtagining barcha qismi yaxshi ko‘rinib turadi
Soya avlodi -Glycine - o‘z ichiga 70-dan ortiq turlarni qamrab olgan, eng ko‘p tarqalgan, asosiy turlari: madaniy soya - Glycine hispida Moench Ro, yovvoyi turi - Glycine ussiriensis Ryl.Madaniy soya 3-ta kenja turlariga bo‘linadi: