O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti fakultet Bank – moliya xizmatlari Kafedra Buxgalteriya hisobi va audit «Himoyaga tavsiya etiladi»

umumiy qoidalari va tamoillari. 
 
3-rasm. Asosiy vositalarni har yili qayta baholashni o`tkazishning qoidalari
va tamoillari. 
6
1-Yanvar xolati bo`yicha asosiy fondlarni har yili qayta baholashni o`tkazish tartibi to`g`risida nizom.O`zbekiston Respublikasi 
Adliya vazirligi tomonidan ro`yxatga olingan 02.12.2002-yil 1192-son.

---

13 
2. Asosiy fondlar qiymatini qayta baholash har yili (joriy yilning
1- fevraligacha) 1 yanvar holati bo`yicha qayta baholashni o`tkazish davrida 
narxlar darajasidan kelib chiqib o`tkaziladi. 
3.Qayta baholash chog`ida asosiy fondlarning to`liq tiklanish qiymati, ya`ni 
ular xuddi shunday yangi obektlarga to`liq almashtirish taqdirda tashkilot amalga 
oshirilishi kerak bo`lgan xarajatlarning to`liq qiymati qayta baholash sanasida 
mavjud bo`lgan bozor narxlari (tariflari) bo`yicha aniqlanadi, bunda obektlarni 
harid qilish (qurilish), tashish, o`rnatish (montaj qilish) xarajatlari, import 
qilinadigan obektlar uchun esa shuningdek bojxona to`lovlari va hokozolar kiradi. 
Ma`nan eskirgan obektlarning to`liq tiklanish qiymati shuningdek, 
obektlarning ma`nan eskirishi tegishli narxlar (tariflar)ning o`zgarish darajalari va 
sur`atlarida akc etishidan kelib chiqib, qayta hisoblash sanasida mavjud bo`lgan 
narxlar (tariflar) bo`yicha ularni tayyorlashga doir mavjud xarajatlar asosida 
aniqlanadi. 
Ishlab chiqarishdan olingan, hozirgi sharoitda ularning aniq nusxasini 
tayyorlash narxlari va harajatlarni aniqlash amalda mumkin bo`lgan obektlarning 
to`liq tiklanish qiymati aniqlanayotganda ularning qiymati ilgari chiqarilgan va 
hozirgi obektlarning eng muhum foydalanish tavsiflari nisbati bo`yicha tuzatilgan, 
funksional jihatdan xuddi shunday chiqarilayotgan obektlarning to`liq tiklanish 
qiymqti asosida o`rnini bosish qiymati sifatida aniqlanadi. 
2.
Tashkilotlar mulkida, ularning xujalik yutishida tezkor boshqaruvida 
bo`lgan va moliyaviy ijara shartnomasi bo`yicha olingan, ularning texnink 
xolatidan qat`iy nazar, ishlab turgan va foydalanilmaydigan, konvervatsiyada 
bo`lgan,hisobdan chiqarishga tayyorlangan, lekin belgilangan tartibda tegishli 
hujjatlar bilan rasmiylashtirilmagan barcha asosiy vositalar, shuningdek 
tugallanmagan qurilish obektlari va o`rnatish uchun mo`ljallangan uskunalar qayta 
baholanishi kerak. 
1-yanvar holati bo`yicha asosiy fondlarni har yili qayta baholash oldingi 
qayta baholash natijasida olingan obektlarni dastlabki (tiklanish) qiymatidan, yil 

---

14 
davomida kelib tushgan asosiy fondlar bo`yicha esa-hisobga olish qiymatidan 
amalga oshiriladi. 
Er uchaskalari va tabiatdan foydalanish ob`ektlarining qiymati qayta 
baholanmaydi, qonunchilikda belgilangan tartibda xususiylashtirilgan er 
uchaskalari bundan mustasno. 
5.Asosiy fondlarning to`liq tiklanish qiymati tashkilotning hoqishiga 
qarab 
qayta 
baholashni 
o`tkazish 
davrida 
1 
yanvarga 
shakilangan, 
baholanayotganlarniga aynan o`xshash bo`lgan yangi obektlarga hujjatlar asosida 
tasdiqlangan bozor narxlari bo`yicha alohida obektlar qiymatini bevosita hisoblash 
yo`li (matn davomida-“bevosita qayta baholash usuli”) bilan yoki asosiy fondlar 
yurlari bo`yicha va ularni harid qilish davirlariga bog`liqlikda tabaqalangan asosiy 
fondlar qiymatini o`zgartirish indekslarini qo`llagan holda ayrim obektlarning 
dastlabki (tiklanish) qiymatini indekislash yo`li (matn davomida-“indeks usuli”) 
bilan aniqlanadi. 
Bunda asosiy fondlarning bir turdagi ob`ektlari (markalari,xillari va hokozo) 
bo`yicha yagona usul qo`llaniladi. 
Qayta baholashni tashkilot mustaqil ravishda yoki qonuniy hujjatlarga 
muvofiq baholash faoliyati bilan shug`urlanish huquqiga ega bulgan mutaxassislar-
ekspertlarni jalb etgan holda amalga oshiriladi. 
6.Bevosita qayta baholash usuli qo`llanilganda obe`ektlarning to`liq 
tiklanish qiymatini hujjatlar asosida tasdiqlash uchun tashkilotning hoqishiga ko`ra 
quydagilardan foydalanish mumkin; 
a) tayyorlovchi tashkilotlar va ularning rasmiy dilerlari, Tovar-xom ashyo 
birjalari, ko’chmas mulk birjalaridan yozma shaklda olingan xuddi shunday 
maxsuliotga doir narxlar to’g’risidagi ma’lumotlar : 
b) qayta baholashni o’tkazish sanasiga va asosiy fondlarni xarid qilish 
sanasiga MBkurslarining nisbati sifatida belgilanadigan hisob – kitob koeffisintini 
qo’llagan xolda harid qilish sanasiga EAVda asosiy fondlarning qiymati 
to’g’risidagi (tasdoqlovchi xujjatlar mavjud bo’lganida ) malumotlar; 

---

15 
v) tegishli davlat ortganlarida mavjud bo’lgan narxlar darajasi to’g’risidagi 
ma’lumotlar; 
g)qayta baholashnio’tkazish davrida ommaviy axborot vositalari va maxsus 
adabiyotlarda e’lon qilingan narxlar darajasi to’g’risidagi ma’lumotlar; 
d) asosiy fondler qiymati to’g’risida baholovchining hisoboti; 
7. O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasitomonidan asosiy
fondlarni qayta baholash chog’ida indeks usulini qo’llash uchun 31 dekabrga
qadar navbatdagi qayta baholash bo’yicha tegishli indekslar ishl;ab chiqarariladi 
va rasmiy ravishda ommaviy axborot vositalarida e’lon qilinadi. 
8. Oldindagi yillik qayta baholashdan keying amalga oshirilgan, ilgariroq 
xususiylashtirish (davlat tasarufidan chiqarish , qayta tashkil etish) davomida
qayta baholangan mol- mulk bo’yicha , mol –mulkni xususiylashtirish jarayonoda 
hosil bo’lgan gudvil summasi (firma narxi ) qayta baholash sanasidagi holat 
bo’yicha qayta baholashga doir rezerv summasi hisobiga kamaytiriladi.
Buxgalteriya hisobi va statistika hisobotida asosiy vositalar qiymatini har 
yili qayta baholash natijalarini aks ettirish. 
9. Xo’jalik yurutuvchi subektlar buxgalteriya hisobida asosiy fondlar 
ob’ektlarini qayta baholash natijasi quyidagicha aks ettiriladi: 
a) asosiy fondlar ob’ektlarini qo’shimcha baholash summasiga :
asosiy vositalar (01 00), moliyaviy ijara shartnomasi bo’yicha olingan 
asosiy vositalar (03 00), capital qo’yilmalar (08 00) o’rnatilgan asbob uskunalarni 
(07 00) hisobga olish hisobvaraqlari debet – asosiy vositalar ob’ektlarining 
dastlabki (tiklanish) qiymatini qo’shimcha baholash summasiga: 
asosiy vositar eskirishini hisobga olish hisobvaraqlari krediti (02 00) – 
asosiy vositalarning va moliyaviy ijara shartnomasi bo’yicha olingan asosiy 
vositalarning jamlangan eskirishini qo’shimcha baholash summasiga: 
85 10 -“Uzoq muddatli aktivlarni qayta baholash bo’yicha tuzatishlar “
hisob varag’i krediti - asosiy fondlar ob’ektining dastlabki (tiklanish) qiymatini 
qo’shimcha baholash va jamlangan eskirishi summalari o’rtasidagi farq 
summasiga: 

---

16 
b) asosiy fondlar ob’ekyini arzonlashtirish summasiga: 
asosiy vositalar eskirishini hisobga olish hisobvaraqlari debeti (02 00) -
asosiy vositalar, shuningdek moliyaviy ijara shartnomasi bo’yicha olingan asosiy 
vositalar jamlangan eskirishini arzonlashtirish summasiga ; 
8510-“Uzoq mudatli aktivlarni qayta baholash bo`yicha tuzatishlar ” 
hisobvarag`i debeti-ilgari qayta baholangan asosiy fondlar obektining qo`shimcha 
baholash summasi yoki avvalgi qo`shimcha baholashlar summalarning asosiy 
fondlar ushbu ob`ektlarni avvalgi arzonlashtirishlar summasidan oshadigan 
summasi doirasida arzonlashtirish summasiga; 
9430-“Boshqa operatsion xarajatlar” hisobvarag` debet-ushbu ob`ektni 
arzonlashtirishning ilgari qayta baholangan asosiy fondlar mazkur ob`ektni 
qo`shimcha baholash summasidan yoki avvaigi qo`shimcha baholashlar 
summasining asosiy fondlar ushbu ob`ektni ushbu avvalgi arzonlashtirishlar
summasidan oshadigan summasiga (y`ani arzonlashtirish summasining, ya`ni 
asosiy fondlarning mazkur ob`ekti bo`yicha 8510-“Uzoq mudatli aktivlarni qayta 
baholash bo`yicha tuzatishlar” hisobvarag`da hisobga olinadigan qoldiq 
summasidan oshishiga); 
Asosiy vositani (0100) moliyaviy ijara shartnomasi bo`yicha olingan 
asosiy vosiyalar (0300), kapital qo`yilmalar (0800), o`rnatilgan asbob-uskunalarni 
(0700)hisobga olish hisobvaraqlari kredeti-asosiy fondlar ob`ektlarining dastlabki 
(tiklanish) qiymatining arzonlashtirish summasiga; 
10. Nomoddiy aktivlar hisobga olish hisobvaraqlarida xususiylashtirish 
chog`ida hosil bo`lgan “Gudvill (firma narzi)” summasiga ega bo`gan 
xususiylashtirilgan tashkilotlar qayta baholash natijasiga ko`ra ushbu summalarni 
kamaytirishlari va buxgalteriya hisobida quydagi tartibda ettirishlari kerak; 
Pezerv sarmoyani hisobga olish hisobvarag` debeti; 
Nomoddiy aktivlarni hisobga olish hisobvarag`i kredeti; 
11.Budjet tashkiliotlarida buxgalteriya hisobida yuqorida ko`rsatilgan qayta 
baholash usullarini qo`lash yo`li bilan asosiy vositalarning balans qiymatini ularni 
tiklash qiymatiga qadar ko`paytirish (kamaytirish) “asosiy vositalar” 

---

17 
hisobvarag`ining debeti (kredeti) hamda “Asosiy vositalar fondi” va “Asosiy 
vositalar eskirishi” hisobvaraqlari kredeti (debeti) bo`yicha aks ettiriladi. 
11.
Indekislash yo`li bilan asosiy vositalarni qayta baholash chog`ida, 
buxgalteriya hisobida qayta baholashni o`tkazish sanasidagi holat bo`yicha qayd 
etilgan asosiy fondlar (shu jumladan ularga doireskirish to`la hisoblab yozilgan 
obektlar)ning eskirish summasi ularni tiklanish qiymatiga qayta hisioblash 
chog`ida asosiy fondlar qiymatini o’zgartirishning tegishli indekslariga
ko’oaytirilishi kerak. Asosiy vositalarni bevosita qayta hisoblash usuli bilan 
qayta baholash chog’ida buxgalteriya hisobida ayt etilgan eskirish summasi
qayta baholashdan keyigi tiklanish qiymatining qayta baholashgacha bo’lgan
qiymaga nisbati bilan hisoblab chiqariladigan qayta hisoblash koeffisinti bo’yicha
indekslanishi kerak. 
12.
Budjet tashkilotlarida qurilishi tugallanmagan ob’ektlarning va 
budjet mablag’lari hisobiga xarid qilingan (qirilayotgan) o’rnatiladigan asbob –
uskunalarning dastlabki (tiklanish) qiymati ortishi (kamayishi) quyidagi 
buxgalteriya provodkalari bilan aks ettiriladi: 
a)
Qo’shimcha baholash summasiga: 
“Kapital qo’yilamalar bo’yicha budjet xarajatlari” (“O’rnatiladigan asbob 
– uskunalar”) yordamchi hisobvaraq debeti; 
“Mol- mulkni arzonlashtirish” yordamchi hisobvarag’i krediti- avvalgi 
arzonlashtirish summalari chegarasida (debet qoldiq chegarasida); 
“Mol –mulkni qayta baholash natijalari” yordamchi hisobvarag’I
keredti- qo’shimcha baholashning avvalgi arzonlashtirishlar summasi va yoki
qo’shimcha baholash summasidan oshgan summasiga; 
b)
arzonlashtirish summasiga ; 
“Mol –mulkni qayta baholash natijalari” yordamchi hisobvarag’i debeti- 
avvalgi qo’shimcha baholashlar summalari chegarasida (kredet qoldig’I 
chegarasida); 

---

18 
“Mol-mulkni 
arzonlashtirish” 
yordamchi 
hisobvarag’i 
debiti- 
arzonlashtirishning avvalgi qo’shimcha baholashlar summasidan ortgan 
summasiga cva (yoki) arzonlshtirish summasiga ; 
‘Kapital qo’yilmalarga budjet xarajatlari” (“O’rnatiladegan asbob- 
uskunalar”) yordamchi hisobvarag’i krediti. 
13.1.Budjet tashkilotlarida qurilishi tugallanmagan ob’ektlarning va 
budjetdan tashqari mablag’lar hisobiga harid qilingan (qurilayotgan) 
o’rnatiladigan asbob –uskunalar dastlabki (tiklanish) qiymatining qo’shimcha 
baholash( arzonlashtirilishi) quyidagi buxgalteriya yozuvlari bilan aks ettiriladi: 
a) qo’shimcha baholash summasiga: 
“Budjetdan tashqari fondlar hisobiga kapital qo’yilmalar bo’yicha xarajatlar 
“(O’rnatiladegan asbob –uskunalar”) yordamchi hisobvarag’I debiti: 
“Mol–mulkni 
arzonlashtirish” yordamchi hisobvarag’i krediti-
avvalgi arzonlashtirishlar summalari chegarasida (debit qoldiq chegarasida); 
“Mol-mulkni qayta baholash natijalari “yordamchi hisobvarg’i kredeti- 
avvalgi arzonlashtirishlar summasidan ortgan summasiga va (yoki) qo’shimcha
baholashning avvalgi arzonlashtirishlar summasidan ortgan summasiga va 
qo`shimcha baholash summasiga; 
a)
Arzonlashtirish summasiga; 
“Mol-mulkni qayta baholash natijalari” yordamchi hisobvarag`i debeti-
arzonlashtirishning avvalgi qo`shimcha baholashlar summasidan ortgan 
summaga va arzonlashtirilgan summasiga; 
“Budjiddan tashqari fondlar hisobiga kapital qo`yilmalar bo`yicha 
xarajatlar (“O`rnatilgan asbob uskunalar”) yordamchi hisob varag`i kredeti. 
12.2.
Qurilishi 
tugallanmagan 
obektlar 
va 
o`rnatiladigan 
asbob-
uskunalarning qiymatini qayta baholash natijalarini budjit tashkilotining davriy 
buxgalteriya hisobotlariga ilova qilinadigan tusuntirishxatidan ochib beriladi, 
bunda ular harajatlar smetasini bajarish hisobotida (2-son shakl), tibbiot 
muassasalarini modiy rag`batlantirish va rivojlantirish jamg`armasining
daromadlari va xarajatlari to`g`risidagi hisobotda (2TMMRRJ-son shakil) va 

---

19 
budjidan tashqari maxsus mablag`lar jamg`armasining daromadlari va harajatlar 
to`g`risida hisobotda (2-BMMJ-son shakl)aks ettirilmaydi. 
13.
1 – yanvar holati bo`yicha asosiy fondlarni qayta baholash natijalari
moliyaviy hisobotda asosiy vositalarni qayta baholash amalga oshirilgan joriy davr 
uchun aks etiriladi. 
14.
Asosiy fondlarni qayta baholash natijalari tegishli davlat statistika 
hisobotida O`zbeston Respublikasi davlat statistika qo`mitasi tomonidan
tasdiqlangan shakillar bo`yicha aks ettiriladi.