O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi saida kasimxodjayeva

V. Gavrili-Vianing “Rus daftari”
. 
Rus ayolining obraziga leningradlik 
kompozitor V. Gavrilinning “Rus daftari” original vokal tsikli bag‘ishlangan. “Rus 
daftari”dagi folklorga yaqinlik uning birinchi ijrosidanoq tinglovchilarni qoyil qilgan 
edi.
“Ko‘z oldimizda zamonaviy folklor tug‘ilgandek bo‘ladi”. (105) 
“Rus daftari” – chuqur tragediyali tsikl va shu bilan birga, haqiqiy 
muhabbatning abadiyligini tasdiqlovchi asardir. Uning yaratilishga o‘ninchi sinf 
o‘quvchisining bevaqt o‘limi sabab bo‘lgan. V. Gavrilin darddan o‘ta qiynalgan ayol 
nomidan yashay olmagan hayotning fojeasi haqida hikoya qiladi. 
R. Shumanning “Ayol muhabbati va hayoti” tsikli an’analarini o‘ziga xos 
ko‘rinishda davom ettirib, V. Gavrilin rus xalq madaniyati va XX asrdagi 
murakkabliklar sharoitida ularni amalga oshirdi. Tsikldagi barcha qo‘shiq janrlari 
dramatik tarzda qayta anglashilgan yoki kuchaytirilgan.

---

40 
Masalan, tsiklda asosiy bo‘lgan azob chekish fojealik ko‘rinishda o‘ta keskin 
ifodalangan, ekspressionistik elementlar, ya’ni qichqiruvlar, frazalarning ostinat 
qaytariqlari paydo bo‘ladi. Asarda real va tasavvurdagi holatlar birlashtirilgan.
Vaqtinchalik almashinishlar harakatlarga psixologik taranglik va opera 
sahnalariga xos bo‘lgan murakkablik beradi. Sakkizta qo‘shiq amalda o‘ziga xos 
lirik, psixologik monooperaga jamlanadi. Bitta qo‘shiq doirasida turli janr qatlamlari, 
ya’ni qayg‘u, yig‘i-yo‘qlov, monolog navbatlashib keladi: qahramon qiz to qizlarga, 
to o‘lgan insonga murojaat qiladi va uning o‘ta og‘ir cho‘ziqli qayg‘usi lirik-dramatik 
sahnaga aylanadi.
Gap borgan asarlar XIX asr vokal lirikasida tarqalgan “rus qo‘shiqlari” 
an’analarini yangi sathda tikladi.Yangi intonatsion-obrazli mazmun bilan boyigan 
janrning o‘ziga xos “renessans” davri kelgan edi.
Bu janr vokal miniatyura doirasidan chiqarilib, simfoniyalashtirildi.
Nekrasov an’analariga murojaat etganligi kompozitorlarning qo‘shiq tsikllarini 
XIX asr “rus qo‘shiqlari” bilan birlashtiradi. Qizig‘i shundaki, bunday holat o‘sha 
davr adabiyotida ham paydo bo‘lgan edi.
Folklor poetikasi bilan Nekrosav she’rlarining to‘yinganligi, lirik hissiyotlarning 
kuchliligi, konfliktning keskinligi, xalqqa bo‘lgan muhabbati va unga xizmat qilinishi 
(“Xalqimga o‘z ijodimni bag‘ishladim”) kabi jihatlar ma’lum darajada shu davr 
shoirlar va kompozitorlari ijodiga ham yaqin bo‘lgan.
“Rus daftari” yoki “Kursk” va “Nikoh to‘ylari” qo‘shiqlarida, “Ozodlik 
qo‘shiqlari”, “Oqqushchalar” va boshqa asarlarda xalqning go‘zal qalbi aks 
etganining guvohi bo‘lamiz.
Savollar: 
1. I. Stravinskiyning folklor bilan ishlash uslubini tushuntiring. 
2. Neofolklorizm deganda nimani tushunasiz?
3. Milliy madaniyatlarda folklor bilan yangi janrlarning uyg‘unligiga misollar 
keltiring. 
4. Maqom simfoniyalarga misol keltiring. 
5. Yangi vokal to‘plamlarga misol keltiring.

---

41