O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti geografiya va ekologiya fakulteti ekologiya kafedrasi

 
Ko’rgazmali qurollar va jihozlar:
O’rta Osiyo va O’zbekistonning tabiiy kartasi, 
O’zbekiston iqlimi kartasi. Samarqand viloyat tuproq kartasi, O’zbekiston suv resurslari
kartasi, kotur kartalar. 
O’rganish tartibi.
Xaritalardan O’rta Osiyo va O’zbekiston daryolari, buloq va 
chashmalari, suv omborlari, kanallarni joylashishini ko’rish. Ular haqida adabiyotlardan
ma’lumotlar olish. 
Suv resurslari faqat iqlimga emas, balki tabiatning boshqa faktorlariga ham bog’liq. 
O’rta Osiyo va O’zbekistonda ham katta moqdorda suv resurslari mavjud. Ichki suvlar er 
yuzasini o’zgartiradi, tuproq hosil bo’lishida, o’simliklarning rivojlanishida ishtirok etadi.
Ular xalq xo’jaligi va maishshiy turmushda muhim ahamiyatga ega. Respublikamiz daryolari 
berk havzaga kiradi va ular hudud bo’yicha notekis taqsimlangan. Dvryolar asosan tog’lardan
boshlanib, tekislikka chiqqach, sug’arishga sarflanib, erga shimilib, bug’lanib, suv kamayib
ketadi. Natijada ularning ayrimlari cho’llarda tugaydi. Faqat Amudaryo bilan Sirdaryo Orol
dengiziga borib quyiladi (Baratov, 2004).
O’zbekiston daryo tarmoqlarining zichligi hudud bo’yicha bir xil emas. Respublika
maydonining 71 % idan iborat tekislik qismida daryolar juda siyrak bo’lib, har kv. km.
Maydonga daryoning 2 m uzunlikdagi qismi to’g’ri keladi. Aksincha 29 % maydonni 
egallagan tog’larda va adirlarda daryolar tarmoqlari zich. Bunga asosiy sabab, tog’larda
tekislikdagiga nisbatan yog’inlar ko’p tushadi, harorat past bo’lganidan mumkin bo’lgan
bug’lanish va shimilish kam bo’ladi. Respublikamizdagi Amudaryo, Zarafshon, Isfayramsoy,
So’h, Isfara kabi daryolarning bosh qismi 4500 m dan baland tog’lardagi muzliklar va 
doimiy qorlarning erishidan to’yinadi. Natijada ularning suvi iyun – avgust oylarida ko’payib, 
yillik oqim miqdorining 30 – 38% ini tashkil etadi. O’zbekistonning Sirdaryo, Norin, 
Qoradaryo, Chirchiq, Surxandaryo kabi daryolari qor va muz suvlaridan to’yinadi. May – 
iyun oylarida yillik oqimning 30 – 40 % o’tadi. 
Qashqadaryo, G’uzardaryo, Sangzar, Ohangaron, G’ovasoy kabi daryolar bolandligi 
3400 m tog’lardan boshlanadi. O’zbekistonning 2000 m. dan past tog’laridan boshlanuvchi 
Zaminsuv, Sheroboddaryo, Tursundaryo kabi daryolar, ko’llar, soylar qor – yomg’ir va er osti 
suvlaridan to’yinadi. 
Mavzuni o’rgaish uchun qo’dagilarni bajaring. 
1.
O’rta Osiyo va O’zbekistondagi muzlar va doimiy korlardan to’yinadigan
Amudaryo, Zarafshon, Isfayramsoy, So’x, Isfara kabi daryolarni kontur xaritadan
belgilash. 
2.
O’zbekistonning qor va muz suvlaridan to’yinadigan Sirdaryo, Norin, Qoradaryo,
Chirchiq, Surxandaryo kabi daryolarini kontur xaritadan belgilash. 
3.
Qorlarning erishida suv oladigan Qashqadaryo, G’uzardaryo, Sangzar, Ohangaron, 
G’uvasoy daryolarini xaritadan belgilash. 
4.
Qor – yomg’ir va er osti suvlaridan suv oluvchi Zaminsuv, Sherobod,
Tursundaryolarni kontur xaritaga belgilash.

---

67