O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti geografiya va ekologiya fakulteti ekologiya kafedrasi

Er yuzining eng yirik ko’llari
№ 
Ko’llar
Mamlakatlar
Maydoni 
km
2
 
Hajmi 
km
3 
Eng 
chuqur 
joyi 
1 
Kaspiy 
dengizi 
Rossiya, 
Ozarbayjon, Eron 
374000 
78200 
1025 
2 
Verunee 
Kanada, AQSh 
82680 
11600 
406 
3 
Viktoriya
Tanzaniya, 
Keniya, Uganda 
69000 
2700 
92 
4 
Orol dengizi 
Qozog’iston, 
Turkmaniston, 
O’zbekiston 
64100 
1020 
68 
5 
Turon
Kanada, AQSh 
59800 
3580 
229 
6 
Michigan
AQSh 
58100 
4080 
281 
7 
Tangan’ika 
Tanzaniya, 
Zair, Zambiya, 
Ruanda, Burundi. 
32900 
18900 
1435 
8 
Baykal
Rossiya 
31500 
23000 
1741 
9 
Noyasa 
Malavi, 
Mozambik, Tanzaniya 
30900 
7725 
706 
10 
Katta 
medveje 
Kanada 
30200 
1010 
137 
11 
Katta 
Nevolniche 
Kanada
27200 
1070 
156 
12 
ERI 
Kanada, AQSh 
25700 
545 
64 
13 
Vinnipet 
Kanada 
24600 
127 
19 
14 
Ontario 
Kanada, AQSh 
19000 
1710 
236 
15 
Balxash 
Rossiya, 
Qozog’iston 
18200 
112 
26 
16 
Ladoga
Rossiya 
17700 
908 
230 
17 
Chad 
Chad, Nigeriya 
16600 
44,4 
16 
18 
Eyr 
Avstraliya 
15000 
- 
20 
19 
Marakaybo 
Venesuela
13300 
- 
35 
20 
Tonlesap 
Qambodja 
10000 
40 
12 
21 
Onej
Rossiya
9700 
908 
230 
22 
Rudolf
Keniya
8660 
- 
73 
23 
Titikaka
Peru, Boliviya 
8110 
710 
230 
Turkistonning eng yirik ko’llari 
Nomi
Maydoni 
(ming km
2
) 
Eng 
chuqur joyi 
Suvining 
ta’mi 
Dengiz 
sathidan 
balandligi (m) 
Orol
3,0 
54 
Sho’r
40 
Balxash
18,3 
26 
Yarmi 
sho’r
342 
Issiqko’l
6,23 
702 
Chuchuk
1608 
Haydar
1,31 
25 
Sho’r 
236 
Sonko’l
0,27 
21 
Chuchuk
3016 
Chatirko’l
0,16 
3 
Chuchuk
3530 
Qorako’l
0,39 
236 
Sho’r
3914 
Sariqamish 
2,850 
39,5 
Sho’r
4,3 

---

62 
Sarez
0,079 
499,8 
Chuchuk
3263 
Ko’llarning morfometrik elementlari 
 
 
Ko’llarning morfologik elementlari 
 
O’quv mashg’ulotida ta’lim texnologiyasi modeli 
Mavzu 2
. Daryolarning morfologiyasi va morfometriyasi.
 
Vaqt
: 80 min.
Talabalar soni: 
21 ta 

---

63 
O’quv mashg’ulotining shakli
 Ko’rgazmali – amaliy 
 
 
O’quv mashg’ulotining tuzilishi
8.
O’quv kursi va mashg’ulot mavzusiga kirish
9.
Bilimlarn i faollashtirish - aqliy hujum 
10.
Tarqatma materiallar bilan ishlash
11.
Mashg’ulotni Power Point taqdimoti bo’yicha olib borish. 
12.
Asosiy atamalarni aniqlash-pinbord 
13.
Daryolarning morfologik elementlari 
14.
 Daryolarning morfometrik elementlari 
O’quv mashg’ulot maqsadi: 
O’quv fani to’g’risida umumiy tasavvurlarni berish 
Pedagogik vazifalar
: 
- Gidroekologiya (GE) fanining ahamiyati va 
vazifalari, uni o’quv fanlar tizimida tutgan o’rni 
bilan tanishtirish; 
- 
GE o’quv fani tuzilishini va tavsiya 
etilayotgan 
o’quv-uslubiy 
adabiyotlarni 
sharhlash; 
- 
GE 
nazariya 
va 
amaliyot 
sohasidagi 
yutuqlarni yoritish; 
- GE fan miqyosidagi uslubiy va tas hkiliy 
ishlar 
xususiyatlari, 
muddat 
va 
baholash 
shakllarini ochib berish; 
- GE tarixi bilan tanishtirish; 
- GE predmeti tasnifini berish; 
- GE vazifa va usullarini tushuntirish; 
- GE boshqa fanlar bilan aloqasi ochib berish 
O’quv faoliyat natijalari
: 
 - GE fanning ahamiyati va vazifalarini ifodalaydil ar; 
 - GE o’quv fani tuzilishini va tavsiya etilayotgan o’quv-uslubiy 
adabiyotlarni sharhlaydilar; 
 - GE nazariya va amaliyot sohasidagi yutuqlarni yoritadilar; 
- GE fan miqyosidagi uslubiy va tashkiliy ishlar xususiyatlarini, 
muddat va baholash mezonlari va shakllarini yozib oladilar;
GE kelib chiqish tarixini aytib beradilar; 
GE predmetini tasniflaydilar; 
GE vazifalari va usullarini aytib beradilar; 
GE ning boshqa fanlar bilan aloqasi tartibli ravishda och ib beradilar 
Ta’lim usullari 
Avaliy, pinbord, aqliy hujum 
Ta’limni tashkillashtirish shakli 
Ommaviy, jamoavi y 
Ta’lim vositalari 
Tarqatma materiallar, albom, kompyuter
Ta’lim berish sharoiti 
Maxsus xona 
Monitoring va baholash 
Og’zaki so’rov: tezkor - so’rov.
 
Ko’rgazmali amaliy mashg’ulotning texnologik xaritasi 
Ish bosqichlari va 
vaqti 
Faoliyat mazmuni 
 
ta’lim beruvchi 
ta’lim oluvchilar 
1-bosqich. 
O’quv 
mashg’ulotiga 
kirish
(20 daq.) 
1.1. 
Mavzuning 
nomi, 
maqsad 
va 
kutilayotgan 
natijalarni 
etkazadi. 
Taqdimot 
bo’yicha 
ekranga 
fanning 
tuzilmaviy-mantiqiy 
chizmasini 
chiqaradi, 
mavzularning o’zaro aloqasini yoritadi, ularga qisqa 
tavsif beradi, fan miqyosida bajariladigan uslubiy va 
tashkiliy ishlar xususiyatlarini tushuntiradi. 
Reyting-nazorat 
tizimi, 
joriy, 
oraliq, 
va 
yakuniy 
nazoratni baholash mezonlari 
 (№ 1.1 ilova) bilan tanishtiradi.
Mavzu bo’yicha asosiy tushunchalarni; mustaqil ishlash 
uchun adabiyotlar ro’yxatini aytadi. 
1.2. Birinchi o’quv mashg’uloti mavzusi, maqsad va 
o’quv faoliyat natijalarini aytadi. 
1.3. 
Aqliy 
hujum 
usuli yordamida ushbu mavzu 
bo’yicha ma’lum bo’lgan tushunchalarni aytishni taklif 
etadi va bilimlarni faollashtiradi. (№ 1.2 ilova) Aqliy 
hujum usuli qoidasini (№ 1.3 ilova) eslatadi. Barcha 
aytilayotgan takliflarni yozuv taxtasiga yozib boradi. 
Ushbu ish mashg’ulot yakunida tugatilishini ma’lum 
qiladi. 
 
 
Tinglaydilar, 
yozib 
oladilar. 
 
 
 
 
 
 
 
Tushunchalarni aytadilar 
 
 

---

64 
2-bosqich. 
Asosiy 
(50 daq.)
2.1. Mavzu bo’yicha tarqatma materiallarni tarqatadi va 
uning rejasi, asosiy tushunchalar bilan tanishishni taklif 
qiladi. 
2.2. Slaydlarni Power Pointda namoyish va sharhlash bilan 
mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon qiladi. Jalb 
qiluvchi savollar beradi; mavzuning har bir qismi bo’yicha 
xulosalar qiladi; eng asosiylariga e’tibor qaratadi; 
berilayotgan ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini 
eslatadi. 
2.3. Yozuv taxtasida yozilgan tushunchalarga qaytishni 
taklif etadi. Talabalar bilan birga fanga taalluqli bo’lmagan 
va qaytariluvchi ma’lumotlarni olib tashlaydi, muhim 
asosiy tushunchalarni (Pinbord) kiritadi (№1.4 ilova).
O’qiydilar.
 
 
Tinglaydilar, 
jadval 
va 
chizmalarni 
daftarga 
ko’chirib oladilar. 
Savollar beradilar. 
 
Asosiy 
tushunchalarni 
muhokama qiladilar. 
Ma’lumotlarni 
daftarga 
qayd qiladilar. 
3-bosqich. 
 Yakuniy 
(10 daq.) 
 3.1.Mavzu bo’yicha yakun yasaydi, qilingan ishlarni 
kelgusida kasbiy faoliyatlarida ahamiyatga ega ekanligi 
muhimligiga talabalar e’tiborini qaratadi. 
 3.2. 
Talabalar 
bilimini 
tezkor 
savol-javob 
orqali 
baholaydi (№1.5 ilova).
 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi (№1.6 ilova).
va uning baholash mezonlari bilan tanishtiradi 
O’z-o’zini, 
o’zaro 
baholashni o’tkazadilar. 
Savol beradilar. 
 
Topshiriqni yozadilar 
 
Ilova 1.1
BAXOLASh MEZONLARI 
 
№ 
N
a
z
o
ra
t 
tu
ri
Ba
ll
N
a
z
o
ra
t 
is
h
i 
U
y
i
sh
i 
M
u
st
a
q
il
i
sh
D
a
rs
d
a
fa
o
ll
ig
i 
A
m
a
li
y
i
sh
1 
JN-1 
16 
3 
2 
3 
4 
4 
2 
JN-2 
19 
3 
3 
3 
4 
6 
3 
ON-1 
35 
7 
7 
7 
7 
7 
4 
YN 
30 
30 
Ilova 1.2
Talabalar bilimini faollashtirish uchun tezkor savollar 
1.
Er yuzidagi katta daryolarning xususiyatlari? 
2.
 
Zonal va azonal daryolar?
 
3.
 
Daryo suvi oqim tezligini aniqlash?
 
4.
 
Daryolarning morfologik va morfoietrik xossalarii?

---

65 
Ilova 1.3 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ilova 1.4
 
 
 
Ta’lim beruvchi: 
→
Taklif etilgan muammoni echishga o’z nuqtai nazarini bayon qiladi. 
→ 
Ommaviy to’g’ri aqliy hujumni tashkillashtiradi.
 
Ta’lim oluvchilar quyidagi g’oyalarni: 
→ 
Taklif etadilar, muhokama qiladilar, baholaydilar eng ko’p maqbul (samarali va boshqa g’oyalarni 
tanlaydilar va ularni qog’oz varag’iga asosiy so’zlar ko’rinishida (2 so’zdan ko’p bo’lmagan) yozadilar va yozuv 
taxtasiga biriktiradilar.
 
→
Guruh a’zolari (ta’lim beruvchi tomonidan belgilangan 2-3 talaba yozuv taxtasiga chiqadilar va 
boshqalar bilan maslahatlashib: 

aniq xato yoki qaytariluvchi g’oyalarni saralaydilar; 

tortishuvlarni aniqlaydilar; 

g’oyalarni tizimlashtirish mumkin bo’lgan belgilar bo’yicha aniqlaydilar; 

shu belgilar bo’yicha hamma g’oyalarni yozuv taxtasida guruhlaydilar (kartochka/ varaqlar). 
Ta’lim beruvchi: 
→
Umumlashtiradi va ish natijalarini baholaydi. 
Monitoring va baholash 
O’tilgan mavzu bo’yicha og’zaki so’rov, tezkor savol-javob qarab 1-2 ballgacha baholanadi 
Ilova 1.5
Talabalar bilimini baholash uchun tezkor savollar 
1.Daryo o’zani deb nimaga aytiladi? 
2.Daryo o’zanining shakllari nechta turga bo’linadi? 
3.Daryo oqimi qanday o’lchanadi? 
4.Jo’shqin daryolar deb qanday daryolarga aytiladi?