O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti fizikaviy kimyo kafedrasi

M ‟lumotl r b z sid n m ss-spektrni izlash. 
Ma‘lumotlar bazasidan mass-
spektrni izlash uchun xromato-mass- spektrogrammadan ajratilgan 
komponentning mass-spektrlar uchun ma‘lumotlari bibilotekasini tashkil etgan
kompyuter tizimidagi mass-spektrlar bilan solishtirish yondoshuvi ishlatiladi. 
Bunday solishtirish natijasida kompyuter spektrlar bibilotekasidan topish
uchun taqdim etilgan moddaning borligi aniqlandi. Lekin analiz qilinayotgan
modda spektrining bibliotekadagi mass-spektri bilan mos kelishi ushbu
moddaning identifikatsiyasi qilindi degan gap emas. Mass-spektrokopiyaning 

---

61 
o‗ziga xosligi spektrlardagi turli signallar intensivliklarining past darajada qayta 
takrorlanishidir. Bu esa mass-spektrlarni qayd etish sharoiti bilan belgilanadi. 
SHunga bog‗liq holda kundalik ishda analiz qilinayotgan modda va bibliotekadagi 
mass-spektrlarning bir xilligiga erishib bo‗lmaydi. Shuning uchun ham mass-
spektrometrik izlovchi tizim bibliotekadagi spektlar massivini analiz
qilinayotgan komponent spektri bilan solishtirib, bibliotekadan o‗xshash
spektrlarni ajratadi va ularni o‗xshashalik darajasi bo‗yicha ajratadi. Turli 
dasturlarda spektrlarni solishlitirishning turli algoritmlari qo‗llanilgan. Ushbu
algoritmlarning o‗ziga xosliklariga qaramasdan ular ishlashining oxirgi
natijalariga e‘tibor qaratiladi. Qoidaga ko‗ra dasturni ishlashning oxirgi
natijasi dasturiy ta‘minotni ishlab chiquvchi tomonidan shkala chegarasidagi
sonli qiymatlar bilan xarakterlanuvchi chegarada olingan o‗xshashlik darajasi 
kamayib borish tartibida joylashgan moddalar ro‗yxatiddir. Masalan, NR-
Agilent Chem Station seriyasidagi dasturlar uchun moslik darajasi Qual. 
parametri bilan xarakterlanadi va O dan 100 gacha qiymatlarni qabul qiladi. 
Agar 100 ga teng bo‗lsa eng yuqori moslikka mos keladi. AMDIS standart
dasturi mass-spektrlar bibilotekasida NIST MS Search dasturini qo‗llab
izlashda mass-spektrlarning o‗xshashlik darajasi Match parametri bilan
xarakterlanadi. Ushbu parametr (o‗xshashlik yo‗q) dan 1000 (maksimal
o‗xshashlik) gacha qiymatlarni qabul qiladi. Mass Finder dasturi Hash Value
deb ataladigan moslik parametri bilan xarakterlanadi: uning qiymati qancha
manfiy bo‗lsa, shuncha analiz qilinayotgan modda spektri bilan spektrlar
bibilotikasi o‗rtasidagi moslik shuncha yaxshi bo‗ladi. Qoidaga ko‗ra Hash 
Value ning qiymati H-20 va undan kichik bo‗lsa, spektrlar yuqori darajada
o‗xshashlikka ega bo‗ladi, musbat qiymatlarda esa spektlarning o‗xshashligi
qoniqarsiz deb hisoblanadi.