O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

Rasm 6
Tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarish va iste’mol

qiluvchilarning o‘zaro aloqadorligi

Tovarlar

Ishlab chiqarish

Saqlash

Sotish

Iste’mol qilish

Xizmatlar

Sotish

Bir paytda ishlab

chiqarish va iste’mol
qilish

Manba: A.Yu.Aleksandrova. Mejdunarodniy turizm. M., 2004.
Xizmatlarni ishlab chiqarish va iste’mol qilish ajralmasligida sotuvchi va mijoz o‘rtasidagi aloqa darajasi turlicha bo‘lishi mumkin. Ayrim xizmatlar buyurtmachi bo‘lmagan paytda ko‘rsatiladi (avtomobillarni ta’mirlash). Boshqa xizmatlar yozma aloqalar yordamida taqdim etiladi (kurslarda o‘qiyotganlar) yoki texnik vositalar (pul berish, bilet sotish bo‘yicha avtomatlar). Ammo xizmatlarning ko‘pchilik turlari

110

sotuvchi va haridorlarni bevosita jips aloqada bo‘lishini taqoza etadi. Masalan, kurortda mijozsiz va tibbiy xodimsiz davolash mumkin emas, restoranda xizmat ko‘rsatish bevosita keyingi paytda ofitsiantlar rabotlarga almashtirilayotgan bo‘lsada, umumiy ovqatlanish korxonalari xodimlari bilan bog‘langan xizmatlar ishlab chiqarish jarayonida sotuvchi va haridor rolini o‘zgarishi bilan bog‘langan. Mijoz xizmatni faqat iste’mol qilmaydi uni ishlab chiqarish va yetkazishga ham qo‘shiladi. Xizmat ko‘rsatish sohasida takror ishlab chiqarish fazalari barcha jarayonlarida haridorning ishtirok etishi shuni bildiradiki, yetkazib beruvchi nimani qanday ishlab chiqarayotgani haqida qayg‘urishi kerak. Haridor huzurida sotuvchi xulqi xizmatlarni takrorlash ehtimollarini belgilab beradi.
Tadqiqotlar ko‘rsatadiki, xizmatlarni sotish shaxsan katta ishtirokni va tovarni sotishga nisbatan haridordan axborot olishni ko‘proq talab qiladi.
Haridor ko‘pincha sotuvchi o‘ziga xos xizmat eksperti sifatida qaraydi, bu borada uning bilimiga umid bog‘laydi. Shu ma’noda deyarli doimiy ravishda sotuvchi xizmati uning ajralmas qismi sifatida qabul qilinadi. Shuning uchun mijoz bilan bevosita alohida bo‘ladigan xodimni to‘g‘ri tanlash va o‘qitish bizning davrimizda ham muhim ahamiyat kasb etadi. Xizmat sifati xodimlarni kasb mahoratlariga, haridorlar talabi qondirilishiga va oxir oqibat firmalarning raqobatdoshliklariga bog‘liq.