O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi sayyora abduraximovna masharipova san’AT, arxitеktura va shaharsozlik tarixi

SALB-GUMBAZLI IBODATXONALAR 
 
Vizantiya arxitekturasi rivojlanishining o‘rta va so‘nggi davrlarida qurilish ko‘lami 
pasayadi va mahobatli bino hamda inshootlar qurilishi to‘xtaydi. Vizantiya davlatining turli 
qismlarida  mahalliy  arxitekturaviy  uslublar  ishlatiladi.  Ammo  ibodatxonalar  qurilishi 
uchun yagona salb-gumbazli struktura keng tarqaladi. 
Bunday  ibodatxonalarning  plan  tuzilishi  salb  shaklida  bo‘lib,  gumbaz  salbning 
markaziga o‘rnatilgan. Gumbaz baland doira ustiga va yelkanli ravoqlar yordamida to‘rt 
alohida  turgan  ustunlarga  tayanadi.  Bunday  ibodatxona  tarh  tuzilishida  uchta  nefdan 
(xonadan) tashkil topgan va asosiy gumbaz sharq tomonidan yarim aylana apsidaga ega. 
Asosiy gumbazdan tashqari, ba‘zan yon neflar ustiga ham gumbazlar qo‘yilib, uch yoki 
besh gumbazli ibodatxonalar qurilgan. 
Shunday  ibodatxonalardan  eng  birinchisi  IX  asr  o‘rtalarida  Konstantinopolda 
qurilgan,  hozirda  u  joyda  Qalandarjome‘  masjidi  joylashgan.  Salb-gumbazli 
ibodatxonalardan  eng  ulkani  —  bu  IX  asrda  Venetsiya  shahrida  qurilgan  San-Магко 
ibodatxonasidir. Bu ibodatxona 
yecrumida
 5 salb-gumbaz tizimi birlashtirilgan va bu bino 
ustida 5 ta gumbaz qurilgan. 
Fesalonika  shahrida  qurilgan  Apostol  ibodatxonasi  (XIII  -  XIV  asrlar)  ham  5 
gumbazga ega va kompozitsion jihatdan asosiy gumbaz boshqalariga nisbatan balandroq 
qilib joylashtirilgan. 
Salb-gumbazli  ibodatxonalar  qurilishi  Kavkazorti  davlatlari  va  Sharqiy  Yevropa  - 
slavyan xalqlari arxitekturasida VI asrdan boshlab keng tarqaladi. 
 
 

---

 
32