|
Temir birikmalari
Yuqorida ko‘rib chiqilgan temir-mis sulfidlardan tashqari, mis boyitmasida
esa pirrotin Fe
7
S
8
lar uchrab turadi. Neytral yoki tiklanish atmosferasida qizitilsa,
600
o
C dan yuqori haroratda pirit ajraladi:
FeS
2
= FeS
2
+ ½ S
2
1000
o
C ga harorat yotganda pirit to‘liq ajraladi. O‘sha havo atmosferada temir
sulfidi (FeS) murakkab birikma bo‘lib, deyarlik ajralmaydi. Oksidlantiruvchi
atmosferada qizitilsa, temir sulfidlari oksid holatlariga oksidlanadi (Fe
2
O
3
gematit
va Fe
3
O
4
– magnetit).
Gematit 1560
o
C eriydi, lekin havo atmosferasida 1350-1380
o
C oralig‘ida
engil ajraladi:
3Fe
2
O
3
= 2Fe
3
O4 + ½ O2
Magnetit murakkab kimyoviy birikma. Neytral va oksidlantiruvchi
atmosferalarda 1590
o
Sda suyuq holatida ajralmasdan o‘tadi.
Temir oksidi FeO (vyustit) o‘ta murakkab birikma, neytral atmosferasida
qizitilsa umuman o‘zgarmaydi. Oksidlantiruvchi atmosferada yuqori oksid
holatlarga oson o‘tadi – masalan magnetitga.
Mis boyitmasida mavjud bulgan rux qo‘rg‘oshin va boshqa metall
birikmalarini o‘zgarishi qisqacha ko‘rib chiqamiz.
Rux sulfidi ZnS qisman oksidlanadi, qisman parchalanadi, qisman esa
reaksiyaga kirib metallik holga o‘tadi.:
ZnS + 2ZnO = 3Zn + SO
2
Yallig‘ pechda eritishda rux jarayon mahsulotlarida quyidagiday taqsimlanadi,
%: shteynga 45,5; gaz va changga 5,5.
96
Mis boyitmasida ko‘pincha qo‘rg‘oshin sulfidi FeS bor. Yallig‘ pechda eritish
davrida qo‘rg‘oshin taqsimlanadi, %: 30 shteynga, 59,6 shlakga, 10,4 chang va
gazlarga. Mis boyitmasida ko‘pincha mishyak, surma, vismut va kamyob metallar
bor (4.1-jadval va 4.2-jadval).
4.1-jadval.
Kimyoviy aylanishlar jarayon mahsulotlariga taqsimlanishi
Mahsulotlar
As
Sb
Bi
Shlakga
54,2
54,0
7,6
Gazga
11,8
16,0
85,4
Chiqish darajasi
66,0
70,0
93,0
Shteynga
34,0
30,0
7,0
4.2-jadval.
Kamyob metallarning taqsimlanishi
Mahsulotlar
Cd
Jn
Ge
Te
Se
Te
Shteyn
59
55
33
53
70
62
Shlak
17
40
54
3
9
18
Chang
24
5
13
9
21
20
Jins minerallar kremnezem SiO
2
, glinozem AI
2
O
3
, kalsiy oksidi CaO va
boshqalar, deyarli o‘zgarmagan holda, shlak tarkibiga to‘liq o‘tishadi.
Shixta komponentlarni kimyoviy o‘zaro bog‘lanishlari -
shixta moddalarni
isitilishida, pechni yonbag‘rida faqat murakkab birikmalar qoladi. Oksidlardan bu
Cu
2
O, Fe
2
O
3
(1250
o
C gacha), Fe
3
O
4
, ZnO, PbO va jins oksidlari: kompleks
birikmalardan esa Cu
2
O * Fe
2
O
3
va ZnO* Fe
2
O
3
; sulfidlardan FeS, ZnS, PbS.
YAliq pechda kimyoviy o‘zgarishlar ko‘rsatilgan moddalarni o‘zaro bog‘lanishlari
orqali o‘tadi.
Mis birikmalari quyidagi reaksiyalarga kirishishlari mumkin:
2Cu
2
O + Cu
2
S = 6Cu + SO
2
Cu
2
O + FeS = Cu
2
S + FeO
Cu
2
O + ZnS = Cu
2
S + ZnO
97
Cu
2
O + FeS = Cu
2
S + PbO
900
o
C dan boshlab bu reaksiyalar tezlik bilan o‘tadi va natijada mis, mis
yarim sulfidlari paydo bo‘ladi:
Erkin mis sulfid holatiga o‘tadi.:
2Cu + FeS = Cu
2
S + Fe
Temir oksid sulfidlar bilan quyidagi reaksiyalarga kirishishlari mumkin:
2 Fe
2
O
3
+ 7 FeS
2
= 11 FeS + 3 SO
2
10Fe
2
O
3
+FeS = 7 Fe
3
O
4
+SO
2
6 Fe
2
O
3
+ Cu
2
S = 2Cu + 4 Fe
3
O
4
+ SO
2
9 Fe
2
O
3
+ ZnS = ZnO + 6 Fe
3
O
4
+ SO
2
Ushbu reaksiyalar 500-900
0
C oralig‘ida o‘tadi. Yallig‘ pechda erishishda
shixtada sulfidlarni borligi magnetitni tiklanishga olib keladi:
3 Fe
3
O
4
+ FeS = 10 FeO + SO
2
2 Fe
3
O
4
+ Cu
2
S = 2 Cu + 6 FeO + SO
2
2 Fe
3
O
4
+ ZnS = ZnO + 9FeO + SO
2
Bu raeksiyalar intensiv holatda 1170
0
C dan boshlab oqib o‘tadi. Shixtada
kremniy dioksidini borligi bu reaksiyalarni tezroq va to‘laroq oqib o‘tishiga olib
keladi.
Mis ferrit sulfidlar bilan reaksiyasi quyidagicha oqib o‘tishi mumkin:
3 (CuO * Fe
2
O
3
) + 2Cu
2
S = 7Cu + 2Fe
3
O
4
+ 2SO
2
5 (CuO * Fe
2
O
3
) + 2FeS = 5Cu + 4Fe
3
O
4
+ 2SO
2
Bu reaksiyalar 1100-1150
0
C larda oqib o‘tadi.
Kremniy dioksidi mavjudligidir reaksiyalar o‘tadi:
2 FeO + SiO
2
= 2FeO * SiO
2 ZnO+SiO
2
= 2 ZnO*SiO
2 CaO + SiO
2
= 2 CaO * SiO
2 Fe
2
O
3
+ 3SiO
2
= 3 (2FeO * SiO
2
) + O
2
Ushbu reaksiyalarning natijasida yallig‘ pechda shteyn, shlak va texnologik
gaz mahsulotlari paydo bo‘ladi. Bu esa yallig‘ pechda erishishning asosiy
maqsadidir.
98
Do'stlaringiz bilan baham: |
