O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. B. Mirzajonova

4.3. Yallig‘ pechda eritishda moddalarni fizika-kimyoviy o’zgarishlari
Yallig‘ pechda eritishda kimyoviy o‘zgarishlar yuqori harorat ta’sirida oqib 
o‘tadi. Birinchi navbatda mis birikmalarini o‘zgarishlarini ko‘rib chiqamiz.
Birikmada mis sodda va murakkab sulfidlarda uchraydi: bornit, alkoperit, 
xalkozin va kovellindir.
Bornit Cu
5
FeS
4
qizitish davomida reaksiya bo‘yicha ajraladi.
2Cu
5
FeS
4 
=5 Cu
2
S + 2 FeS+1/2 S
2
Jarayon havo atmosferasida 800-840
0 C
oqib o‘tadi. Xalkopirit CuFeS
2
havo 
atmosferasida 515-555 
0
C oralig‘ida reaksiya orqali ajraladi:
2CuFeS
2
= Cu
2
S
+ 2 FeS + 1/2 S
2
Oltingugurli mis CuS (kovellin) kuzatilish davrida tiklanish yoki neytral 
atmosferasida engil ajraladi: 
4CuS = 2Cu
2 
S + S
2
 
Jarayon 502
0 
C da oqib o‘tadi. Yarim oltingugurtli mis Cu
2
S (xalkozin) 
murakkab kimyoviy birikma. Erish haroratiga etguncha (1125-1135
0
C) qandaydir 
birikmani tarkibida o‘zgarishlar ro‘y bermaydi.
Mis oksidi CuO – engil parchalanadi va reaksiya natijasida misni yarim oksidi 
Cu
2
O paydo bo‘ladi. Cu
2
O esa tarkibida o‘zgarmagan holda 1235
0 
C suyuq 
holatiga o‘tadi.
Agarda shixtada mis sulfati, yoki boshqa birikmalar bo‘lsa, kuritish davrida 
ular ajraladi. Masalan:
2 CuSO
4
= CuO · CuSO
4
+ SO
3
CuO · CuSO
4
= 2CuO + SO
3
SO
3
= SO
2
+ 1/2O
2

---

95 
Jarayon 780 – 812 
0
C harorat oralig‘ida oqib o‘tadi va yakunlovchi mahsulot 
bo‘lib mis oksidi va oltingugurtni dioksidi bo‘ladi. Mis oksidi keyinchalik mis 
yarim oksidiga ajraladi. Konsentratlarda, quyidagiday maxalit, azurit va boshqa 
murakkab birkmalar uchrab turadi. Bu minerallar 560 – 600
o
C oralig‘ida 
parchalanishadi va Cu ni hazil qilishadi. CuO esa yuqorida ko‘rib chiqilgan 
jarayoniga duch keladi.