O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. B. Mirzajonova

6.10-rasm.
Oltinni uyumda tanlab eritish sexining soddalashtirilgan sxemasi. 
Birinchi bosqich maydalashdan so‘ng ruda massasi konveyerlar majmuyi 
orqali ruda omboriga (uzliksiz ishlashni taminlash uchun) jo‘natiladi. U yerdan
2-bosqich maydalashga (standart konusli maydalagich «Nordberg MR-1000»), 
undan keyin 3-bosqich maydalash uchun (ikkita qisqa kokonusli maydalagich 
«Nordberg MR-1000»), uzatiladi va ruda ketma - ketlikda 13 mm.gacha 
maydalanadi. Maydalagichlar ochiq siklda ishlaydi va ularga oldidan mayda 
fraksiyani ajratish uchun «banan» tipidagi «Nordberg» firmasida ishlab 
chiqarilgan yuqori samarali elaklar o’rnatilgan. 4-bosqich maydalash 16 ta ver-
tikal valli rotor tipidagi maydalagichda, ochiq siklda 14 ta «banan» tipidagi 
«Nordberg» elakda bajariladi. Bu yerda ruda -3,25 mm (94 %) kattalikgacha
yanchiladi. To‘rt bosqichli maydalashdan keyin ruda 30 ta o‘ziyurar kanveyerlar 
va bitta uyum hosil qilgich - shtabellar (staker) sistemasi orqali eni 80 m va 
balandligi 10 m qilib tanlab eritish maydoniga shakllantiriladi.

---

207 
Uyumning loyihaviy balandligi 80 m (har biri 10 m. 8 ta qatlam). Konveyer 
orqali yanchilgan rudaga sement, oxak va suv qo‘shiladi. Sement mayda 
bo‘lakchalarni bog’lab, yiriklashtirib erituvchini filtrlanish tezligini oshiradi, chang 
hosil bo‘lishini kamaytiradi.Uyumni mustahkamligini oshiradi. Oxak eritmaning 
pH ni rostlashga ishlatiladi chunki, natriy sianid kislotali muhitda parchalanadi.
Erituvchi, quvrlar sistemasi orqali ruda materiali qatlamining yuqori 
maydonidan tomchilatib sepkichda soatiga 7 m
2
miqdorida sarflanadi. Tomchilatib 
sug’orish, suvning bug’lanib yo’qotilishini, uyumning butun yuzasi bo‘ylab teng 
tarqalishini oldini oladi. Erituvchi uyumdan sizib o’tib, rudadagi oltinni eritadi, 
uyum tagidagi ikkita kanal orqali yig‘uvchi hovuzga to‘planadi va unda oltinning 
konsentratsiyasi uni samarali ajratish darajasiga yetmagunicha eritma qayta-qayta 
tanlab eritish uchun uyum tepasiga qaytariladi. To‘yingan eritma undagi 
cho‘kindilarni ajratish uchun filtrlavchi elementlardan o‘tkaziladi. Shundan so‘ng 
kislorodni yo’qotish uchun ikkita vakuumli deaeratsiyalanadi. Shundan so‘ng 
eritmaga rux kukuni va qo‘rg‘oshin nitrat qo‘shiladi, natijada oltin va boshqa 
metallar rux bilan birikib cho‘kadi. Hosil bo‘lgan cho‘kma to‘rtta filtr-pressda 
yig’iladi, eritma esa uyumda tanlab eritish jarayoniga qaytariladi va sikl qaytarila 
veradi. Cho‘kma asosiy metallarni oksidlash uchun ikkita pechda 650 °C 
kuydiriladi. Qizdirilgan cho‘kma flyus bilan aralashtiriladi (bura aralashmasi, 
selitra va kremnezem) undan keyin yoyli suyuqlantiruvchi pechda suyuqlantiriladi.
Suyuqlanish vaqtida oksidlangan metallar shlakka o’tadi, oltin zarrachalari 
bir-biri bilan birikib, og‘irlik kuchi ta'sirida cho‘kadi, suyuqlantiruvchi tigl tubiga 
yig‘iladi. 
Suyuqlantirish tugagunidan so‘ng tigldan (kovush) dastlab shlak , so‘ngra 
oltin quyib olinadi. Suyuqlantirib olingan oltin qo‘ymasida 10 % gacha kumush,
5 % gacha mis, 3-4 % qo‘rg‘oshin, 2-3 % boshqa aralashmalar bo‘ladi.
Qotishmani affinaj qilish va tayyor mahsulotda oltinni 99,99 % ga yetkazish
2-GMZ da amalga oshiriladi. Affinaj jarayonida yig‘ilgan kumush qo’shimcha 
mahsulot sifatida ajratilib sotiladi.

---

208 
“UTES”ning faoliyatini tahlil qilish shuni ko‘rsatadiki, uning ish unumdorligi 
loyihaviy quvvatiga bir muncha yaqinlashgan (6.5-jadval). Umuman olganda 
uyumda tanlab eritish ekologik maqbul, texnologik jihatidan, chiqitsiz, silliq yopiq
jarayondir.