O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. A. Rasulov, V. A. Grachev

4.4- rasm.
Kinetik (a) va kvazimuvozanat (b) tozalash sxemalari. 
Agar jarayon boshlanishida reaktor tarkibida i- komponent bo‗lmagan deb qabul 
qilinsa (masalan, jarayon bo‗sh sig‗imda qayta suyuqlantirishdan boshlangan) va 
(4.13) tenglama integrallansa, quyidagiga ega bo‗lamiz: 
. (4.14) 
/Ω nisbat solishtirma unumdorlik, ya‘ni reaksiya sodir bo‗ladigan yuza birligi P 
ga to‗g‗ri keladigan unumdorlik deb ataladi. Bunda 
. (4.15) 

---

264 
Shunday qilib, kvazimuvozanat jarayonining tozalash qobiliyati uning 
solishtirma unumdorligiga bog‗liq. Binobarin, Ω va 
larning qiymati 
ning talab 
etiladigan qoldiq darajasiga bog‗liq bo‗ladi. Kinetik usulda tozalashda talab 
etiladigan 
qiymatga τ
t
va Ω larni o‗zgartirib erishiladi. 
Tozalash usuli kо‗rib o‗tilayotgan jarayonning imkoniyatlarini termodinarnik 
analiz qilish, uning mexanizmini analiz qilish va uning parametrlarini kinetika 
jihatidan aniqlash asosida tanlanadi. 
Tozalash sirtda sodir bo‗ladigan hodisalarga sezilarli darajada bog‗liq. Unga 
sirtiy aktiv moddalar, ya‘ni fazalarning ajralish yuzasida to‗planishga va uning erkin 
energiyasini pasaytirishga qobil bo‗lgan moddalar jiddiy ta‘sir ko‗rsatadi. Bunda 
yuzada to‗plangan moddalar hajmda to‗plangan moddalardan ancha farq qilishi 
mumkin: 
. (4.16) 
bu yerda: 
— adsorbsiyalangan modda miqdori (2.43 formulaga q ); 
va 
— 
yuza va hajmdagi i- komponentning mol ulushi; ω — 1 molga to‗g‗ri keladigan sirt 
yuzasi, m
2
/mol. 
Masalan, oltingugurt uchun uning hajmiy konsentratsiyasi 0,05 bo‗lganda, sirtiy 
konsentratsiya 20% ga yetadi [9]. 
Agar jarayon diffuziya bilan limitlansa, unda sirtiy aktiv moddalar uning 
tezligiga ta‘sir qilmaydi. Shu holning o‗zida sirtiy aktiv moddalarning o‗zi ajralish 
sirtida reaksiyaga kirishsa, jarayon ikkita variantga ega bo‗lishi mumkin: 
—
kimyoviy akt bilan limitlanish (kinetik tenglamaga adsorbsiyani hisobga olib 
sirtiy konsentratsiya qiymati qo‗yiladi); 
—
diffuziya bilan limitlash (yuqori darajadagi sirtiy konsentratsiya ishlab 
chiqiladi va 
kattalik hajmdagi konsentratsiyaga qaraganda past bo‗ladi). 
Shu boisdan bittasi sirtiy aktiv modda hisoblangan komponentlarning o‗zaro 
ta‘sirlashish katta tezliklari diffuzion tormozlash uncha sezilarli bo‗lmagan hollarda 
kuzatiladi. 

---

265