O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. A. Rasulov, V. A. Grachev

Aluminiy qotishmalarini suyuqlantirish texnologiyasi.
Shixta materiallari 
sifatida quymalar ko‗rinishidagi birlamchi aluminiy va silumin, quymalar 
ko‗rinishidagi aluminiy qotishmalari, qaytgan metall, aluminiy temir- tersaklari va 
chiqindilari, shuningdek, ligaturalar ishlatiladi. 
Ligaturalar aluminiy qotishmasiga qiyin eriydigan komponentlar (Cu, Ni va 
boshq.) yoki yo‗qotishlar eng kam bo‗ladigan, oson oksidlanadigan aktiv 
komponentlar kiritish maqsadida tayyorlanadi. Ligaturaning suyuqlanish 
temperaturasi suyuq qotishma temperaturasiga yaqin bo‗lishi kerak (3.11- jadval). 
Ligaturalarni istalgan suyuqlantirish pechida tayyorlash mumkin. Qiyin 
eriydigan ligaturalar (Ti, Be, Zr, Cr) grafit tigellarda suyuqlantiriladi. Ligatura 
quyidagi tartibda tayyorlanadi: avval aluminiy suyuqlantiriladi, so‗ngra uncha katta 
bo‗lmagan porsiyalar bilan ma‗lum temperaturali legirlovchi qo‗shilma kiritiladi 

---

227 
(3.11- jadval), so‗ngra suyuqlanma aramshtiriladi, bu esa legirlovchi 
qo‗shilmalarning tez o‗zlashtirilishiga yordam beradi, suyuqlanmani oksidlanishdan 
saqlaydigan qoplama fluslar kiritiladi va u tozalanadi. 
Barcha aluminiy qotishmalari (alummiy-magniyli qotishmalar bundan 
mustasnodir) shunga o‗xshash suyuqlantiriladi. Temperatura ortgan sari gazlarning 
yutilishi 
jadallanishiga 
asoslanib, 
aluminiy 
qotishmalarini 
suyuqlantirish 
tezlashtirilgan tarzda va optimal temperaturalarda olib borilishi tavsiya etiladi (3.12- 
jadval) [7]. 
Tigelli induksion pechlarda suyuqlantirish jarayonini ko‗rib chiqamiz, chunki 
ulardan barcha gruppalar qotishmalari uchun foydalanish mumkin. 
Induksion pechlarda suyuqlantirishda tozalangan tigelga ehtiyotlik bilan, 
zarbalarsiz shixta yuklanadi: tigel tagiga qaytarilgan xususiy metall zich yotqiziladi, 
so‗ngra quyma ko‗rinishidagi metall va uning ustiga mayda qaytgan xususiy metall 
yuklanadi. Pech ishga tushiriladi va suyuqlantirish operatsiyasi boshlanadi. 
Shixtaning birinchi porsiyalari suyuqlanayotganda qolgan qismi yuklanadi. 
Induksion pechlardagi suyuqlantirish jarayonini jadallashtirish uchun suyuqlantirish 
tigelning uchdan bir hajmini tashkil etadigan «botqoq» bilan olib boriladi. Metall 
otilib chiqishining oldini olish uchun yuklanadigan shixta nam, moy va emulsiyadan 
tozalangan bo‗lishi kerak. 
ZILdagi induksion pechlarda AЛ4 qotishma suyuqlantiriladi. Kokilga quyish
(№ 11) va bosim ostida quyish (№ 10) uchun qotishma suyuq fluslar bilan 
tozalanadi (3.10- jadvalga q.). Suyuq fluslar bilan ishlangandan keyin qotishmadagi 
gazlarning qoldiq miqdori texnologik vakuum- namuna bilan kontrol qilinadi. Agar 
tarkibdagi gaz miqdori katta bo‗lsa, qotishma flus bilan takror ishlanadi yoki
suyuqlanmani 3-5 soat davomida saqlab turish yo‗li bilan gazdan tozalash uchun
u kanalli induksion mikserga qayta quyiladi. Suyuqlanmani atmosfera bilan
o‗zaro ta‘sirlashishdan № 3 tarkibli qoplama flus vositasida himoya qilinadi
(3.10- jadvalga q.). 

---

228 
3.11- jadval