3.9. Elektr pechlarda po‘lat suyuqlantirish
Quymakorlikda po‗latning asosiy massasi davriy ishlaydigan agregat
hisoblanuvchi yoy elektr pechlarida suyuqlantiriladi. Yirik seriyali konveyer
korxonalarining quyish sexlarida juda ko‗p miqdorda kichik sig‗imli pechlar
o‗rnatiladi. Bunda 3—4 ta pechni metall bilan bitta konveyyer ta‘minlaydi. Yuklash
usuliga ko‗ra, yoy pechlari ikkita tipga bo‗linadi: g‗ildiratib chiqariladigan vannali
va buriluvchi gumbazli. Pech vannasi gumbazdan bo‗shatiladi va maxsus qovg‗a
yordamida ust tomondan unga shixta yuklanadi. Shixta tarkibida 55—65% po‗lat
temir-tersagi, 37—40% qaytgan metall va 2—3% qayta ishlanadigan cho‗yan
bo‗ladi.
Kislotali va asosli jarayonlar bir- biridan farq qiladi.
Asosli jarayon
metalldan
oltingugurt va fosforni chiqarib tashlashga va oq shlak deb ataladigan, ya‘ni yaxshi
oksidsizlashtirilgan, tarkibida temir oksidlari bo‗lmagan shlak ostida diffuzion
oksidsizlantirishni bajarishga imkon beradi.
Futerovkasi asosli bo‗lgan yoy pechlarida shakldor qilib quyish uchun elektr
pechlarda suyuqlantiriladigan barcha po‗latning 35% ga yaqini olinadi; ulardan
207
20%i yuqori marganesli po‗latlarga, 5% i yuqori xromli va xrom- nikelli po‗latlar
ulushiga, qolgan 10%i uglerodli va kam legirlangan po‗latlarning mas‘uliyatli
markalariga to‗g‗ri keladi [21]. Asosli jarayonda po‗lat yoxud aralashmalarni
oksidlab, yoxud qayta suyuqlantirish usuli bilan, ya‘ni oksidsizlantirmasdan
suyuqlantiriladi.
Aralashmalarni oksidlantirib suyuqlantirish.
Bunda shixta shunday tarzda
hosil qilinadiki, suyuqlantirgandan keyin lining tarkibidagi uglerod mazkur markali
po‗lat uchun yuqori chegaradan 0,2—0,3% yuqori bo‗lsin, Yuklashga 3% ohak va
2% temir rudasi uzatiladi. Ular suyuqlantirilgandan keyin, darhol, fosfordan
tozalaydigan shlak hosil qiladi, chunki (1.31)—(1.39) reaksiyalar shlakda FeO
bo‗lishini talab qiladi va nisbatan past temperaturalarda o‗tadi. Shlak tarkibidagi
fosfor ancha ortadi: suyuqlantirgandan keyinoq u 1,5% ni (P
2
O
5
ga qayta
hisoblaganda) tashkil qiladi. Bu shlak chiqarib tashlanadi va pechga qaytadan ohak
va ruda yuklanadi. Oksidlanish (1.28)—(1.30) reaksiyalar bo‗yicha boshlanadi. CO
pufakchalari shlakni ko‗pirtiradi, uni uzluksiz chiqarib (yo‗qotib) turgan ma‘qul.
Oksidlanishning boshlang‗ich davrida defosforatsiya davom etishi tufavli shlak
qaytadan so‗rib olinadi. Oksidlanish davrida so‗rib olinadigan shlak tarkibida,
odatda, 40 — 50% CaO, 10 — 25% SiO
2
, 12 — 15% FeO, 4 — 10% Mg, 0,5 —
10% MnO, 2 — 4% A1
2
O
3
, 0,5 — 2% P
2
O
5
bo‗ladi.
Oksidlanishni jadallashtirish uchun ba‘zan suyuq metall 1 MPa ga yaqin bosim
ostida kislorod bilan tozalanadi. Kislorod 15—25 mm diametrli truba orqali
kiritiladi, u tashqi tomondan shamot trubkalar bilan himoyalangan (ular po‗lat
trubaga kiydiriladi). Ruda jarayonida uglerodning yonib tugash tezligi soatiga 0,3
dan 0,6% gacha va kislorod berib tozalashda soatiga 1,5% gacha ortadi.
Qaytarish davri desulfuratsiyani, temperatura va po‗lat tarkibini berilgan
qiymatlargacha yetkazishni va oksidsizlantirishni o‗z ichiga oladi. Desulfuratsiya
davrida pechga qaytadan ohak kiritiladi. Bunda (1.34) — (1.35) reaksiyalar sodir
bo‗ladi. Desulfuratsiya uchun shlak hosil qiluvchi aralashma tarkibida ohakdan
tashqari plavik shpati va qum (yoki shamot siniqlari) bo‗ladi. Aralashmaning
umumiy miqdori metall massasining 3—5% ini tashkil qiladi. Shlak
208
suyuqlantirilgandan keyin u maydalangan ferrosilitsiyning koks bilan aralashmasi
vositasida oksidsizlantiriladi. Kiritiladigan aralashma miqdori 1:1 nisbatda 10 kg/t.
Oksidsizlantirilgandan keyin shlak oq rangga ega bo‗ladi va havoda sovitilgandan
so‗ng poroshok bo‗lib sochiladi.
Shlak tarkibidagi (3.9- jadval) temir oksidlarining miqdori ancha kamayadi,
chunki ular uglerod va kremniy bilan qaytariladilar.
3.9- jadval
Do'stlaringiz bilan baham: |