187
pechda to‗planib qolgan shlakni vaqti- vaqti bilan chiqarib tashlash zarur.
Dupleks- jarayon V—ITP ham mashinasozlik zavodlarining quyish sexlarida
keng tarqalgan. Tigelli induksion pechlarning ikkilamchi
agregatlar sifatida
qo‗llanilishi smena davomida cho‗yanning bir nechta markasini olish zarur bo‗lgan
hollarda maqsadga muvofiq bo‗ladi. Bu pechlarda ferroqotishmalar, karburizatorlar
yoki po‗lat- chiqindilar qo‗shib cho‗yan tarkibini korrektirovka qilish oson bo‗ladi.
Dupleks- jarayon ITP—IKP da cho‗yan mayda po‗lat siniqlari va
chiqindilaridan iborat shixtalardan olinadi. Bu jarayon tigelli induksion pechlarning
texnologik afzalliklaridan foydalanishga imkon beradi.
VAZda kulrang cho‗yan ishlab chiqarishda sig‗imi 25 t bo‗lgan tigelli induksion
pechdan va foydali sig‗imi 45 t bo‗lgan kanalli pechdan iborat dupleks-jarayondan
foydalaniladi [35]. Shixta sifatida temirchilik- presslab ishlab chiqarish
chiqindilari,
qaytarilgan metall va biroz quyma cho‗yandan foydalaniladi. Metall bitta pechdan
boshqasiga tarnov yordamida uzatiladi. Shixtaning o‗rtacha kimyoviy tarkibi (%) C
- 2,179; Si - 2,078; Mn - 0,624; S - 0,05; P - 0,058; Cr — 0,184; Sn — 0,035; Ni —
0,0183; Cu — 0,089. Suyuqlantirish jarayoni 3 soatga yaqin davom etadi. Butun
quyma massasi taxminan 26 t ni tashkil qiladi. Yuklashni boshlagandan keyin 3 soat
25 minut o‗tgach, 20 t cho‗yan kanalli pechga qayta quyiladi. Bu cho‗yanning
tarkibi (%): C - 3,35; Si - 1,97; Mn - 0,61; S - 0,045; P - 0,05; Cr — 0,15; Sn —
0,038; Ni — 0,29. Suyuqlantirish shlaki tarkibida Fe
2
O
3
- 30-42%, SiO
2
- 42-53% va
MnO - 4,5-5,2% bo‗ladi. Saqlab turish kanalli pechida cho‗yanning
kimyoviy
tarkibi ko‗p
O‗zgarmaydi: С — 3,325 dan 3,33% gacha; Si — 1,935 dan 1,90% gacha; Mn —
0,595 dan 0,59% gacha. Tigelli pechdan 20 t metallni kanalli pechga quygunga
qadar pechda suyuq metall qoldig‗i (20 t ga yaqin) boladi.
Dupleks- jarayon DP—ITP ham VAZda qo‗llaniladi. Bu yerda qattiq shixta
suyuqlantiriladigan 40 t sig‗imli yoy pechi o‗rnatilgan. Tigelli induksion pechlarda
metall zarur bo‗lgan kimyoviy tarkibgacha yetkaziladi va quyish jarayonida ynqori
temperaturada saqlab turiladi. СЧ, КЧ, ВЧ cho‗yanlarni suyuqlantirib olish uchun
tarkibida, asosan, po‗lat chiqindilari va qaytarilgan metall, shuningdek 11% gacha
188
quyma cho‗yan (СЧ uchun) va turli qo‗shimchalar (ФС, ФМн, grafit) bo‗lgan
shixtalardan foydalaniladi.
Grafitni ancha to‗la o‗zlashtirish va tigelli
pechga quyishda issiqlik
yo‗qotishlarni to‗ldirish uchun metall pechdan quyish kovshlariga beriladigan
temperaturasidan 50 °C ortiq o‗ta qizdiriladi. O‗ta qizdirish temperaturasi
1520—1580 °C diapazonda o‗zgaradi.
Kimyoviy tarkib kremniy va marganes bo‗yicha yoy pechida, uglerod bo‗yicha
— metall qabul qilgichga grafit kiritib, metallni induksion pechga berishda quyish
tarnovida korrektirovka qilinadi.
Dupleks-jarayon ITP—DP dan cho‗yanni chuqur
desulfuratsiya qilish zarur
bo‗lganda foydalaniladi. Avtomobil zavodi (GAZ)da bu jarayon sharsimon grafitli
juda mustahkam cho‗yandan tirsakli vallar ishlab chiqarishda qo‗llaniladi.
Cho‗yanni suyuqlantirish uchun sanoat chastotali tigelli induksion pechlar LFD- 12
dan, desulfuratsiyalash uchun esa asos futerovkali yoy pechi DChM-10 dan
foydalaniladi.
Dupleks-jarayon DP—DP KAMAZ da qo‗llaniladi. Cho‗yan sig‗imi 50 t yoy
pechlarida suyuqlantiriladi va sig‗imi 75 t bo‗lgan xuddi shunday pechlarga qayta
quyiladi. Pechda berilgan kimyoviy tarkibli suyuqlantirilgan cho‗yan olinadi.
Masalan, СЧ-20 uchun quyidagi tarkibdagi cho‗yan olinadi (%): C — 3,3—3,45; Si
— 1,95—2,10; Mn-0,5-0,7; S -0,1; P-0,2; Sr-0,2-0,4; Ni-0,1-0,2. Shixta sifatida,
asosan, qaytarilgan metall va po‗lat chiqindilari, shuningdek, 10—15% quyma
ko‗rinishidagi cho‗yan hamda 10% ga yaqin cho‗yan
temir- tersaklaridan
foydalaniladi.
Suyuqlantirish asosli shlaklarda olib boriladi. CaO/SiO
2
nisbat 0,9—1,2
chegaralarida saqlab turiladi. Cho‗yan temperaturasi 1430— 1450 °C ga erishganda
kimyoviy analiz qilish uchun namuna olinadi. So‗ngra cho‗yan 1540—1560 °C
gacha o‗ta qizdiriladi, shlak nasos bilan so‗rib olinadi va cho‗yan kovshga chiqarib
yuboriladi. Agar kimyoviy analiz berilgan qiymatga to‗g‗ri kelmasa, unda zarur
bo‗lgan qo‗shilmalarning hisob miqdori kiritiladi. Kutish pechiga 60—80 kg kvars
qumi yoki shamot siniqlari, 40—50 kg ohaktosh va 20—30 kg koks yuklanadi.
189
Saqlab turish pechlarida cho‗yan temperaturasi,
uning kimyoviy tarkibi va
oqartirilish kattaligi nazorat qilinadi. Pechdan chiqarilayotgan cho‗yan
temperaturasi 1440—1480 °C, kimyoviy tarkibi esa talab darajasiga mos kelishi
kerak.
Amalda suyuqlantirish pechlarining muayyan ishlab chiqarish sharoitlariga
ancha to‗g‗ri keladigan boshqa birikmalari ham uchraydi. Domna pechi—elektr
pechdan iborat dupleks-jarayondan foydalanish eng samaralidir [8].
Do'stlaringiz bilan baham: 
