O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti umumiy kimyo kafedrasi organik kimyo fanidan laboratoriya ishlari uslubiy ko’rsatmasi qarshi – 2021 so’z boshi

Nazorat savollari

1.O’simlik moyi qaysi erituvchilarda yaxshi erishi?

9- Laboratoriya ishi

Bajarilgan tajribalar asosida hisobot tayyorlash.
1.Sovun olish. Yog’ kislotalar mavzusini o’zlashtirish. Laboratoriya sharoitida sovun olish reaksiyasini va uni mexanizmini yozishni o’rganish. Tajriba sharoitini mukammal o’rganish.

Mavzulari bo’yicha hisobot tayyorlash.

10- Laboratoriya ishi

Sovunni gidrolizi. Olingan sovunni kislotali muhitda gidrolizlash reaksiyasi natijasida moy qavatning ajralib chiqishi. Tajriba sharoitini mukammal o’rganish.
Nazariy qism

Gidrоlizlаnish (sоvunlаnish) rеаktsiyasi yog’lаr uchun хоs rеаktsiyadir.

Yog’lаr o’yuvchi ishqоrlаr tа’siridа gidrоlizlаnsа, sоvun hоsil bo’lаdi. Sоvunlаr qаttiq hаmdа suyuq bo’lаdi. Yuqоri mоlеkulyar kislоtаlаrning (C16---C18 kislоtаlаr) nаtriyli tuzlаri qаttiq, kаliyli tuzlаri esа suyuq bo’lаdi. Suyuq sоvun ko’pinchа tibbiyotdа ishlаtilаdi.
Tajriba qism

Yog`larning ishqorlar bilan gidrolizlanishi (sovunlanishi)

Kerakli asboblar: 1. Shtativ probirkalari bilan. 2. Chinni kosacha.3. Pro­birka. 4. Shisha tayoqcha.

Reaktivlar: 1. Natriy gidroksid, kontsentrlangan eritmasi.

2. Natriy xlorid, to`yingan eritmasi. 3. Yog` yoki moy. 4. Etil spirti.

Yog`larni ishqorning suvdagi eritmasi bilan gidrolizlash

Ishning borishi: Chinni kosachaga 2 g yog` yoki moy, 5-6 ml kontsentrlangan ishqor eritmasi solib, shtativda asbest to`r ustida yoki qum hammomida shisha tayoqcha bilan aralashtirib turib 20-30 daqiqa davomida sekin qaynatamiz. Suv bug`lanishi natijasida kamayib ketmasligi uchun vaqti-vaqti bilan suv qo`shib aralashma hajmini o`zgartirmay turamiz.

Gidroliz reaktsiyasining tamom bo`lganligini bilish uchun gidrolizatdan bir necha tomchi probirkaga olib ustiga 2-3 ml suv qo`shamiz va qaynaguncha qizdiramiz. Gidrolizat to`la erib ketsa, gidroliz tamomlangan hisoblanadi. Agarda yog` tomchilari ajralib chiqsa, gidrolizni yana davom ettiramiz.

Reaktsiya tamom bo`lgach, aralashmaning ustiga shisha tayoqcha bilan aralashtirib turib 15-20 ml to`yingan natriy xlorid eritmasidan qo`shamiz va sovutishga qoldiramiz. Hosil bo`lgan sovun aralashma yuzasiga qalqib chiqadi va sovutilganda qotadi. Uni ajratib olib keyingi tajriba uchun saqlaymiz.