O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti

       2- Kartochka 

       Gapni  o`qing  olmoshlarni  aniqlab,  gapda  qanday  vazifani  bajarganligini 

aytining odamlarning o`zinngizga qanday muomila qilishlarini istasangiz, ularga 

shunday muomila qilingiz. (Arastu).  

                          3- Kartochka  

        Gapni o`qing, olmoshlarni aniqlab, qaysi so`z bilan aniqlab qaysi so`z bilan 

bog`langanligini ayting.  

        Sen  o`n  bo`z  bola  topib  bor,  biz  ularga  shu  otlarga  mingizib,  ...  o`zimiz 

bilan birga olib ketamiz.  

                         4- Kartochka  

       Gapni 

o`qing, 

olmoshlarni 

aniqlab, 

gapda 

qanday 

vazifani 

bajarganliginligini ayting. 

        O`z xalqining tili uchun kurash vazifasini tarix bizning buyuk  A.Navoiyga 

yukladi.  

          Kartochkalar  ishlangach,  mashq  ishlanadi.  Buning  uchun  darslikdagi  59-

mashqdan  foydalaninsh  tavsiya  etiladi.  O`quvchilar  o`qituvchi  rahbarligida 

mashqdagi  terma  gaplarni  navbat  bilan  o`qiydilar,  ajratib  ko`rsatilgan  gumon 

olmoshlarining hosil bo`lishi va ma`nolarini izohlaydilar.  

         Namuna: 

       1.  Alla  kimdan  (gumon  olmoshi,  so`roq  olmoshiga  ”alla”  va  ”dan” 

qo`shimchasini  qo`shish  bilan  )  eshitgan  qanaqadir  (gumon  olmoshi  so`roq 

olmoshiga  ”dir”  qo`shimchasini  qo`shish  bilan)  noaniq  gapni  surushtirmay- 

netmay  hammaga aytavermang  2. Shu  vaqtda kimdir (gumon olmoshi   so`roq 

olmoshiga  ”dir”  qo`shimchasi  bilan  qo`shish  bilan)  birdasta  shamni  yoqib, 

baland ko`taradi.  

       Bo`lishsizlik  olmoshlarini  o`rgatishni  darsl;ik  ustida  ishlash  bilan  boshlash 

mumkin.  Bunda  o`qituvchi  o`qiuvchilarga  darslikdagi  materiall  bilan  tanishni 

topshiradi bir necha daqiqalardan so`ng quyidagi savollarni o`rtaga tashlaydi va 

ularga javob kutadi.  

        - Bo`lishsizlik olmoshlari qaysi so`z yordamida hosil bo`ladi? 

---

          -   Bo`lishsizlik ”Hech” so`zi bilan hosil bo`ladi.  

-  Bo`lishsizlik olmoshlari nimalar bilan turlanadi? 

-  Bo`lishsiz olmoshlari egalik va kishilik bilan turlanadi 

-  O`qituvchi  va  o`quvchilar  javobini  to`ldirib,  hech  so`zining  ayrim 

yozilishida eslatadi.  

Bo`lishsizlik olmoshlarini myustahkkamlash o`quvchilarning og`izaki va yozma 

nutqini o`stirish  maqsadida ta`limiy diktant o`tqazxiladi.Buning uchun quyidagi 

terma gaplardan foydalanish tavsiya etiladi.  

1.Surayyo soat oltida ko`chaga chiqdi, ... yo`q edi 

2.... U Turg`unga bir nima demoqchi bo`ldi, lekin... demadi. 

3.Uyda Unsundan bo`lak ... yo`q edi 

4.O`rtancha Botirning navbatida ... hosil bo`lmadi. 

5.Kenja Botir tong otguncha poyloqchilik qilibdi, ... ko`rmabti. 

6.O`tirganlarning  ...  o`rnidan  qo`zg`almadi.(hecgh  kim  hech  narsani,  hech 

nima, hech qanday, hech biri). 

 O`qituvchi  terma  gaplarni  o`qib  eshitiradi,  o`quvchilarga  berilgan  qavsda 

berilgan  olmoshlardan  mosini  qo`yib,  nuqtalar  o`rniga  qo`yib  yozib  borishni 

aytadi. O`qituvchi terma  gaplarni  o’qiy boshlaydi. O`quvchilar  nuqtalar o`rniga 

mos olmoshlarini yozib boriadilar. Diktant tugagach, bir necha o`quvchilarining 

ishi o`qitiladi, kamchiliklari tuzatiladi.