O'zbekiston Respublikasi Oliy va O'rta Maxsus Ta'lim Vazirligi Qarshi Muhandislik Iqtisodiyot Instituti «Iqtisodiyot»

Inflyatsiyaga qarshi kurashning uchta asosiy turi mavjud:

1. 
   Inflyatsiyaga qarshi siyosat
   
2. 
   Inflyatsiyaga qarshi strategiya
   
3. 
   Inflyatsiyaga qarshi taktikalar
   

Inflyatsiyaga qarshi siyosatning mohiyatini baholashda unda uchta umumiy yondashuvni ajratish mumkin.
Birinchisi doirasida (zamonaviy tarafdorlari tomonidan taklif qilingan
keynschilik) faol byudjet siyosatini ta'minlaydi -
samarali talabga ta'sir o'tkazish uchun davlat xarajatlari va soliqlarini manevr qilish: hukumat o'z xarajatlarini cheklaydi va soliqlarni oshiradi. Natijada talab pasayib, inflyatsiya pasaymoqda. Biroq, shu bilan birga, investitsiyalar va ishlab chiqarishning pasayishi sodir bo'lishi mumkin, bu esa turg'unlikka va hatto dastlab belgilangan maqsadlarga qarama-qarshi bo'lgan hodisalarga, ishsizlikni rivojlanishiga olib kelishi mumkin.
Turg'unlik sharoitida talabni kengaytirish uchun soliq siyosati ham olib borilmoqda. Kam miqdordagi talab bilan davlat investitsiyalari dasturlari va boshqa xarajatlar amalga oshiriladi (hatto byudjetning katta tanqisligi sharoitida ham) soliqlar kamayadi. Bu iste'mol tovarlari va xizmatlariga talabni kengaytiradi deb ishoniladi. Ammo byudjet mablag'lari bilan talabni rag'batlantirish, 1960 va 70-yillarda ko'plab mamlakatlarning tajribasi ko'rsatganidek, inflyatsiyani oshirishi mumkin. Bundan tashqari, byudjetning katta kamomadlari hukumatning soliqlar va xarajatlarni boshqarish qobiliyatini cheklaydi.
Ikkinchi yondashuv iqtisodiy nazariyada monetarizmni targ'ib qiluvchi mualliflar tomonidan tavsiya etiladi. Iqtisodiy vaziyatga bilvosita va moslashuvchan ta'sir ko'rsatadigan pulni tartibga solishga e'tibor qaratiladi. Ushbu turdagi tartibga solish markaziy bank tomonidan amalga oshiriladi, u hukumat tomonidan nazorat qilinmaydi, u masalani belgilaydi, muomaladagi pul miqdori va kreditlar foizlarini o'zgartiradi. Ushbu yondashuvni qo'llab-quvvatlovchilar, davlat cheklash uchun deflyatsiya choralarini ko'rishi kerak, deb hisoblashadi
samarali talab, chunki iqtisodiy o'sishni rag'batlantirish va ishsizlikning tabiiy darajasini pasaytirish orqali ish bilan bandlikni sun'iy ravishda ushlab turish inflyatsiya ustidan nazoratni yo'qotishiga olib keladi.
Nazoratdan tashqarida bo'lgan inflyatsiyani jilovlash maqsadida ko'plab mamlakatlarning hukumatlari, 1960-yillardan boshlab, narx va daromad siyosati deb nomlangan siyosatni olib bordilar, ularning asosiy vazifasi asosan ish haqini cheklash bilan bog'liq - uchinchi usul. Ushbu siyosat inflyatsiyaga qarshi kurashning bozorga asoslangan strategiyasini emas, balki ma'muriy ma'nosini anglatishi sababli, u har doim ham belgilangan maqsadiga erisha olmaydi.
Inflyatsiyaga qarshi strategiyaning tarkibiy qismlari:
1. aholini xabardor qilish orqali inflyatsiyaga qarshi kutishlarni to'xtatish;
2. uzoq muddatli pul-kredit siyosati (pul massasining yillik o'sishiga qat'iy cheklovlarni joriy etish);
3. byudjet kamomadini kamaytirish (soliqlarni ko'paytirish yoki davlat xarajatlarini kamaytirish).
Inflyatsiyaga qarshi taktikalar talabni ko'paytirmasdan tovarlarni etkazib berishni ko'paytirishga yoki taklifni pasaymasdan talabni kamaytirishga qaratilgan bo'lishi kerak. Bu erda muhim rolni milliy iqtisodiyotning tovarga yaroqliligi darajasini oshirish o'ynashi mumkin. Bunga yangi bozorlarni tashkil etadigan ishlab chiqarish, xizmatlar, ma'lumotlarning yon mahsulotlarini sotadigan korxonalarni imtiyozli soliqqa tortish yordam beradi. Inflyatsiyani pasaytirishning kuchli omili davlat mulkini xususiylashtirish, davlat strategik zaxiralarini, korxonalarning moddiy resurslarini sotish va iste'molchilarning katta hajmdagi importi hisoblanadi. Talablarni tartibga solish jamg'arma stavkalarining o'sishini va ularning likvidligi darajasining pasayishini ta'minlaydi. Buning uchun depozitlar va davlat obligatsiyalari bo'yicha foiz stavkalari sezilarli darajada oshiriladi va xususiylashtirish majbur qilinmoqda. Ba'zan depozitlarni vaqtincha muzlatish ham joriy etiladi. Inflyatsiyaga qarshi kurashning barcha usullari to'liq tugatilganda, musodara qilish usulida pul islohoti o'tkazilishi mumkin.
Bundan tashqari, gallop va giperinflyatsiyaga qarshi kurashish uchun foydalaniladigan ba'zi barqarorlashtirish dasturlarini ajratib ko'rsatish kerak. Bu:

1. 
   ustuvor yo'nalishlari byudjet kamomadini bartaraf etish va muomaladagi pul massasi o'sish sur'atlarini ishlab chiqarishni ko'paytirishning real imkoniyatlariga muvofiq ushlab turish bo'lgan moliyaviy barqarorlashtirishning pravoslav dasturlari;
   
2. 
   talab inflyatsiyasi va xarajatlar inflyatsiyasi mexanizmlarining parallel harakatlaridan kelib chiqadigan heterodoks dasturlari (daromad siyosatini olib borish, past foiz stavkalari va soliqlarni pasaytirish yordamida ishlab chiqarishni rag'batlantirish, tashqi iqtisodiy faoliyat va valyuta operatsiyalarini davlat tomonidan tartibga solish).
   

Inflyatsiya jarayoni aylanayotgan pul massasining mumkin bo'lgan o'sishi to'lov qobiliyati aylanmasini tezlashishiga, investitsiya faolligining kuchayishiga yordam berishiga olib keladi. O'z navbatida, ishlab chiqarishning o'sishi ko'pincha tovar va pul massasi o'rtasidagi muvozanatning yuqori narx darajasida tiklanishiga olib keladi. Bir tomondan, pul foydasi ko'payadi, kapital qo'yilmalar kengayadi, boshqa tomondan narxlarning oshishi foydalanilmagan kapitalning pasayishiga olib keladi. Hamma ham g'alaba qozonmaydi, lekin birinchi navbatda zamonaviy uskunalar va eng uyushgan ishlab chiqarishga ega bo'lgan kuchli firmalar.
Inflyatsion kutishlar sharoitida tadbirkorlar o'zlarini xavf-xatarlardan, xususan, import qilinadigan mahsulotlar (xom ashyo, yoqilg'i, butlovchi qismlar) narxlarining kutilayotgan ko'tarilishidan himoya qilishga harakat qilmoqdalar. Pulning qadrsizlanishi natijasida yuzaga keladigan yo'qotishlarni oldini olish uchun ishlab chiqaruvchilar, etkazib beruvchilar va vositachilar narxlarni ko'taradilar va shu bilan inflyatsiyani kuchaytiradilar. Pulni qarzga olgan odamlar inflyatsiyadan foyda ko'rishlari mumkin, agar qarz uchun foizlar inflyatsiya narxining o'sishini hisobga olishi shart bo'lmasa.
Ammo inflyatsiyaning ijobiy funktsiyalari qanday bo'lishidan qat'i nazar, nazoratdan chiqib, hattoki nisbatan zaif bo'lib, tartibga solinadigan bo'lsa ham, inflyatsiya iqtisodiy rivojlanish jarayonida mutlaqo salbiy, salbiy hodisalarga ega.
Inflyatsiya tejash imkoniyatlarini toraytiradi. Suyuq shaklda tejash qisman natura shaklida (ko'chmas mulkni sotib olish) kamayib bormoqda. Daromadning iste'mol qilingan va tejalgan qismlari o'rtasidagi nisbat iste'mol tomon siljiydi. Qimmatli qog'ozlar chiqarilishi ko'pincha kerakli maqsadga erisha olmaydi, chunki u aholidan pulni "bog'lab" ololmaydigan bo'lib chiqadi.
Paradoksning bir turi shundaki, inflyatsiyani faqat iqtisodiy mexanizmni qayta qurish va bozor regulyatorlarini o'chirib qo'yish orqali bartaraf etish mumkin, bu faqat barqaror siyosiy vaziyatda mumkin.

Har bir mamlakatdagi iqtisodiy inqiroz bir kishiga yoki korxonaga emas, balki butun aholiga ta'sir qilishi mumkin. Natijalar hayotning barcha sohalariga zarar etkazishi mumkin. Biz inflyatsiya nima ekanligini, inqirozning kamchiliklari va afzalliklari nimada ekanligini, uni engib o'tish mumkinmi yoki yo'qligini tushunishni taklif qilamiz.

Inflyatsiya - bu nima?

Ushbu iqtisodiy atama mahsulot va har qanday xizmat narxining ko'tarilishi sifatida tushuniladi. Inflyatsiyaning mohiyati shundan iboratki, ayni paytda o'sha pulga tovarlarni uning boshlanishiga nisbatan bir necha baravar kam sotib olish mumkin bo'ladi. Moliya-ning xaridorlik qobiliyati pasaygan va ular qadrsizlangan, ya'ni o'z qiymatining bir qismisiz qolgan deb aytish odat tusiga kirgan. Bozor iqtisodiyoti sharoitida bunday jarayon narxlarni ko'tarishda o'zini namoyon qilishi mumkin. Ma'muriy aralashuv bilan narx siyosati bir xil bo'lib qolaveradi, ammo tovar guruhlari etishmasligi mumkin.

Inflyatsiya paytida nima sodir bo'ladi?

Iqtisodiy inqiroz asta-sekin jamiyatning turli sohalariga kirib boradi va ularni yo'q qiladi. Natijada ishlab chiqarish, moliya bozori va davlat zarar ko'rishi mumkin. Ko'pgina mamlakatlar inflyatsiya nima ekanligini bevosita bilishadi. Inflyatsiya davrida:

•