O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Dalvarzin, Oqtom, Kuchuktepa, Yerqo’rg’on, Sangirtepa yodgorliklari shu davrga 
mansubdir.  
Kuchuktepa  Surhondaryo  viloyati  hududidan,  Termiz  shahridan  70  km 
uzoqlikda  joylashgan  bo’lib,  u  miloddan  avvalgi  1000-750  yillarda  tepalik  ustiga 
qurilgan  qo’rg’onchaning  xarobasidir.  Arxeologlarning  fikricha,  qo’rg’on  mudofaa 
devorlari bilan o’ralgan 6 ta uy-joy va ro’zg’or xonalaridan iborat. Kuchuk I madaniy 
qatlamlaridan  sopol  idishlarning  qoldiqlari  topilgan  bo’lib,  ular  ikki  guruhga 
bo’linadi.  Kulolchilik  charxida  ishlangan  idishlar-kosasimon,  tuvaksimon  va 
xumsimon  naqshsiz  idishlardir.  Qo’lda  ishlangan  idishlar-rangli  egri  chiziqlar  va 
uchburchak  geometrik  naqshlar  bilan  bezatilgan  buyumlardir.  Kulolchilik 
buyumlarining  deyarli  barchasining  tagi  yassi  bo’lgan.  Don  saqlash  uchun 
xumchasimon idishlar va tovoq, kosa, piyola shaklida kichik sopol buyumlaridan keng 
foydalanilgan. 
Miloddan  avvalgi  II  ming  yillikning  oxirlarida  va  miloddan  avvalgi  I  ming 
yillikning  boshlarida  Farg’ona  vodiysida  Chust  madaniyati  Qadimgi  Farg’onadagi 
ilk dehqonchilik madaniyati bo’lib, bobodehqonlarning dastlabki qishlog’i 1951 yilda 
arxeolog  M.Ye.Voronev  tomonidan  Chust  shahri  yaqinidagi  Buvanamozor  deb 
atalgan  buloq  yoqasidan  topib  o’rganiladi.  Bu  madaniyatga  tegishli  bo’lgan 
yodgorliklar  Namangan, Andijon, Farg’ona viloyatlarida 70 dan ortiq bo’lib, ulardan 
10  ga  yaqini  arxeologlar  V.Sprishevskiy,  B.Matboboev,  Yu.Zadneprovskiylar 
tomonidan tadqiq etilgan. 
Chust  madaniyatini  yaratgan  dehqonlar  yerto’la,  paxsa  va  xom  g’ishdan 
qurilgan uylarda yashagan. Chust qishloqlari atrofi mudofaa devorlari bilan o’ralgan. 
Chustda  xom  g’ishdan  ishlangan  devorlarning  qalinligi  3  m,  balandligi  3,5  metrga 
teng  bo’lgan.  Chust  madaniyatiga  mansub  bo’lgan  Dalvarzintepa  yodgorligida 
mudofaa  devorining  qoldig’i  qazib  olingan.  Uning  eni  4,6  m,  balandligi  2,5  m  ni 
tashkil etadi. 
Chust  madaniyatiga  mansub  bo’lgan  yodgorliklardan  tosh  va  jez  o’roqlar, 
pichoqlar,  tosh  yorg’uchoqlar  hamda  arpa,  bug’doy,  tariq  donlari  va  ular  uchun 

---

kovlangan 
o’ralarning 
topilishi 
aholining 
asosan 
dehqonchilik 
bilan 
shug’ullanganligidan guvohlik beradi. 
Chust  madaniyatida  metall  bilan  bog’liq  hunarmandchilik  rivojlangan.  Ot 
uzangilari  va  suvlig’i,  oyna,  bilaguzuk,  sirg’a,  qarmoq  va  hokazolar  keng  tarqalgan. 
Kulolchilik  sohasi ham taraqqiy  topadi. Idishlar qo’lda yasalgan va sirlangan.  Sopol 
idishlar uy xo’jaligida ishlatilgan qozon, xumcha, ko’za, tovoqlar bo’lib, ularga gul va 
geometrik  chiziqlar  chizilgan.  Chust  aholisi  hayotida  to’qimachilik  rivojlangan. 
To’qimachilik  dastgohiga  tegishli  urchuq  toshlar,  moki  va  suyak  taroqlar  barcha 
makonlardan topiladi. 
Hozirgi  Samarqand,  Navoiy,  Qashqadaryo  va  Jizzax  viloyatlari  hududlarida 
So’g’diyona  deb  nomlangan  qadimgi  dehqonchilik  madaniyati  markazi  shakllandi. 
Uzoq davom etgan tarixiy jarayonlar bilan bog’liq holda miloddan avvalgi 2,5 ming 
yillar  ilgari  (miloddan  avvalgi  I  ming  yilliklar  o’rtalarida)  Markaziy  So’g’dda 
Samarqand  shahri  -  Afrosiyob  qad  ko’taradi.  Afrosiyob  afsonaviy  shaxs  bo’lib, 
rivoyatlarga qaraganda Samarqand shahriga asos solgan pahlavondir.  
Afrosiyob  yodgorligining  ilk  qatlamlaridan  Chust  madaniyati  tipiga  oid  sopol 
parchalari  topilgan.  Shuningdek,  miloddan  avvalgi  VI  asrga  mansub  mudofaa 
devorlarining qoldiqlari o’rganiladi.  
Qashqadaryo  viloyati  (janubiy  So’g’diyona)  hududlaridan  ilk  temir  davriga 
mansub bo’lgan Yerqo’rg’on, Daratepa, Uzunqir, Qo’rg’oncha singari yodgorliklar 
o’rganilgan.  Yodgorliklardan  xom  g’ishtdan  va  paxsadan  qurilgan  bino  qoldiqlari, 
metall qurollar, hunarmandchilik buyumlari topilgan.  
Surhondaryo  viloyatida  (Baqtriyaning  shimoli)  Qiziltepa,  Kuchuktepa,