O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti Kimyo yo’nalishi II kurs 018-66 guruh talabasi Maxmarasulov Mansurning

II.Bob.Asosiy qism
2.1. Alyuminiy kationining reaksiyalari
1.O‘yuvchi ishqorlar alyuminiy ioni bilan ta’sirlashganda avval oq rangli Al(ON)₃ cho‘kmasi hosil bo‘lib, ishqor eritmasidan ko‘proq qo‘shilsa, alyuminiy va alyuminiy gidroksidning amfoterligi tufayli cho‘kma erib ketadi:
Al³⁺ + 3OH^-  Al(OH)₃

Al(OH)₃ + OH^-  AlO₂^- + 2H₂O
Al(OH)₃ ni to‘la cho‘ktirishda eritmaning pH qiymati 5 atrofida bo‘lishikerak. Alyuminiy va Al(OH)₃ cho‘kmasining amfoterligini tekshirish uchun ko‘proq ishqor qo‘shib, hosil bo‘lgan eritmaga tomchilatib suyultirilgan xlorid kislota eritmasi qo‘shilsa, avval Al(OH)₃ cho‘kmasi hosil bo‘ladi, so‘ngra ko‘proq kislota qo‘shilsa, u erib ketadi:
AlO₂^- + N⁺ + N₂O  Al(OH)₃

Al(OH)₃ + 3N⁺  Al³⁺ + 3H₂O

Reaksiyani Al(OH)₃ hosil boiish bosqichida to‘xtatish uchun eritmaning pH qiymatini 5 gacha pasaytiradigan reagent qo‘shish kerak. Bunday reagent sifatida ammoniy xloridni qoilash mumkin. Eritmadagi ammoniy ion ishqoming OH^- ionini biriktirib NH₄OH hosil qiladi, natijada pH qiymati -9,2 boigan ammiakli bufer aralashma yuzaga keladi. Bu sharoitda hosil boigan Al(OH)₃ cho‘kmasi erimaydi. Bu reaksiya ko‘pincha aralashmadagi alyuminiy ionini topish uchun sistematik analizda qoilaniladi. Reaksiyaning ishonchliligini oshirishda aralashma eritmasi muayyan muddat qaynatiladi, bunda ammiak uchib ketadi va eritmaning pH qiymati ko‘tarilib ketmaydi.

Reaksiyani bajarish uchun 4-5 tomchi alyuminiy tuzi eritmasiga1 tomchi 2 N NaOH eritmasini tomizing. Hosil bo’lgan loyqa eritmaning bir qismini olib, unga xlorid kislota eritmasidan bir necha tomchi tomizib, loyqaning erib ketishini kuzating. Loyqa eritmaning ikkinchi qismiga ham bir necha tomchi ishqor eritmasidan tomizib ko‘ring. Bunda ham loyqa erib ketadi.

2. Ammiak - NH₄OH ta’siridan alyuminiy ammoniy tuzlarida erimaydigan Al(OH)₃ cho‘kmasi hosil qiladi:
Al³⁺ + 3NH₄OH  Al(OH)₃ + 3NH₄⁺
3.Ammoniy sulfid - (NH₄)₂S gidrolizlanib, NH₄HS va NH₄OH hosil qiladi. Gidroliz reaksiyasi natijasida hosil boigan NH₄OH alyuminiyni gidroksid shaklida cho‘ktiradi:
Al³⁺ + 3(NH₄)₂S + 3H₂O  Al(OH)₃ + 3NH₄HS + 3NH₄⁺
4. Natriy, kaliy karbonat tuzlari suvli eritmalarda ishqorli gidrolizlangani uchun alyuminiy ioniga ta ’sir ettirilganda alyuminiy gidroksid hosil boiadi:
Co₃^2- + H₂O  HCO₃^- + OH^-

Al³⁺ + 3ON^-  Al(OH)₃
5. Natriy atsetat - CH₃COONa alyuminiy tuzlari eritmalari bilan oq rangli pag‘asimon (bodroqsimon) cho‘kma hosil qiladi:

Al³⁺ + 3SN₃SOO^- + 2H₂O  Al(OH)₂CH₃COO + 2CHCOOH

Hosil bolgan oksiatsetat sirka va mineral kislotalarda eriydi. Reaksiya ancha suyultirilgan eritmalarda yuqori haroratda tez boradi.

6. Natriy gidrofosfat - Na₂HPO₄ alyuminiy ioniga ta’sir etganda oq rangli AlPO₄ cho‘kma hosil bo‘ladi:

Al³⁺ + 2HPO₄^2-  AlPO₄ + H₂PO₄^-

Ma’lum bo‘lishicha, gidrofosfat eritmasida amalda fosfatli bufer aralashma (Na₂HPO₄+NaH₂PO₄) hosil boiib, uning pH qiymati 6,6 atrofida bo’ladi.Fosfat tuzi quyidagi reaksiya natijasida hosil bo’ladi:

2HPO₄^2- PO₄^3- + H₂PO₄^-