O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti magistratura bo‘limi

2.2. Tadqiqot usullari
Tadqiqotimiz davomida olingan somatometrik va fiziometrik ko’rsatkichlar, tekshiriluvchilarning jismoniy rivojlanganlik drajasi bir qator usullar yordamida o’rganildi. Jumladan, Ketle indeksini aniqlash, Pine indeksini aniqlash, Erisman indeksini aniqlah, ko`krak qafasi ekskursiyasini aniqlash, tekshiriluvchilar organizmining funksional imkoniyatlar esa Gench sinamasi, Shtange sinamasi, Ruffe sinamasi, qon aylanish tizimining adaptiv potensialini aniqlash usullaridan foydalanildi [2.3; 2.48; 3.6-3.8].
Tatqiqot na’tijalari Microsoft Excel 2013 dasturida keltirilgan standart funksiyalarning statistik funksiyalar qismida statistik qayta ishlandi va tahlil qilindi. Bunda o`rtacha qiymat (M), o`rtacha kvadratik chetlashish (σ), o`rtacha xatolik (m) aniqlandi [3.6-3.8].
Olingan natijalar me‘yor ko‘rsatkichlari bilan taqqoslandi va baholandi [2.23; 2.51; 2.53].
Bo‘y uzunligi, tana massasi va ko‘krak qafasi aylanasi bo‘yicha olingan natijalar meyor ko‘rsatkichlari bilan solishtirildi va foizlar hisobida o‘rtacha ko‘rsatkich aniqlandi. Ketle, Pinye, Erisman indekslari hamda ko‘krak qafasi ekskursiyasini o‘rganish natijalari esa me’yor kattaligi bilan solishtirilib, tekshiriluvchilarning necha foizi qaysi darajaga tegishli ekani haqida xulosa qilindi.
Jismoniy rivojlanishni baholashda qo`llaniladigan usullar va ulaning izohi. Jismoniy rivojlanish-bolalikning ma’lum bir davridagi biologik yetuklik va o'sishning dinamik jarayoni (tana uzunligi va vaznining oshishi, organizm tizimlari va organlarining rivojlanishidir. Jismoniy rivojlanishni baholashning asosini tana uzunligi va og'irligi, tananing alohida qismlarining nisbati va tananing funksional qobiliyatini (jismoniy tayyorgarlik) rivojlantirish darajasi ko`rsatkichlari tashkil etadi [2.51; 2.53]. Antropometrik o`lchovlarni to`g`ri o`tkazish va talqin qilish bolaning jismoniy rivojlanishidagi muammolarni aniqlash uchun katta ahamiyatga ega. Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti tomonidan (JSST) jismoniy rivojlanish standartlari ya’ni tana massasi, tana massasi indeksi, tana uzunligi quyidagi 6 ta mamlakatning bolalari rivojlanishiga asoslangan holda ishlab chiqilgan: Braziliya, Gana, Hindiston, Norvegiya, Ummon va Amerika Qo'shma Shtatlari [2.58; 2.59; 2.61].
Tekshiriluvchilarda quyidagi antropometrik ko`rsatkichlar aniqlandi:
1. tana vazni, (kg);
2. bo`y uzunligi, (sm);
3. ko`krak qafasi aylanasi (nafas olganda), sm;
4. ko`krak qafasi aylanasi (nafas chiqarganda), sm;
5. ko`krak qafasi aylanasi pauza holatida, sm (nafas olganda va nafas chiqargandagi o`lchamlar ayirmasiga teng).
Indekslar - bu individual antropometrik nisbatlarni matematik formulalarda ifodalanishidir.
1. Ketle indeksi. Dunyo miqyosida ortiqcha vazn va semirib ketish bilan xavfli kasalliklarning rivojlanishini aniqlash uchun qo`llaniladi. Tana massasi indeksi, sport bilan shug'ullanadigan kishilar, professional sportchilar, homilador ayollar, qariyalar va 6 yoshgacha bo'lgan bolalar uchun qo`llanilmaydi. Ketle indeksini aniqlash uchun tana vazni (kg) tana uzunligining kvadrati qiymatiga bo`linadi.
KI = m/h² (kg/m²);
Bu yerda: KI - Ketle indeksi; m - tana vazni; h - bo`y uzunligi.
6-8 yoshdagilr uchun Ketle indeksining me’yori 16 kg/m²; 9-10 yosh – 17 kg/m²; 11 yosh –18 kg/m²; 12 yoshda – 19 kg/m²; 13-16 yosh – 20 kg/m²; 18 yosh 21 kg/m² qiymat deb hisoblanadi [2.51].
1-ilovada Ketle indeksining turli yoshdagi bolalar va o‘quvchilar uchun belgilangan meyorlari keltirilgan.
Quyidagi jadvalda Ketle indeksi uchun baholash mezonlari keltirilgan.