O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti

Quduqqa EMQN (elektr markazdan qochma nasos)ni tanlash.
Misol. EMQN ni kerakli naporini, nasosni va elektr dvigatelini quduqning 
belgilangan shartlari bо‘yicha tanlash.
Berilgan: ishlatish tizmasining tashqi diametri - 140 mm; 
quduqning chuqurligi - 2800 m; 
suyuqlik debiti Q = 150 m
3
/kun; 
statik sath h
st
= 900 m; 

---

440 
quduqning mahsullik koeffitsiyenti K = 58 m
3
/(kun · MPa); 
dinamik sathga botish chuqurligi h = 60 m; 
suyuqlikning kinematik qovushqoqligi ν = 2,5·10
-6
m
2
/s; 
ajratgichda suyuqlik sathini quduq ustidan kо‘tarilishi h
g
= 13 m; 
ajratgichdagi ortiqcha bosim R
s
= 0,2 MPa; 
quduq ustidan ajratgichgacha bо‘lgan masofa l = 100 m; 
qazib olinadigan suyuqlik zichligi ρ
s 
= 900 kg/m
3
.
Yechish. 
NKQning ichki kanali kesim yuzasini
3
,
1
'

r
o
V
m/s bо‘lganda 
aniqlaymiz: 
r
o
ich
V
Q
F
'
86400


2
6
см
35
,
13
130
86400
10
150




ich
F
. 
Ichki diametrni aniqlaymiz (9.2) 
785
,
0
10
4



ich
ich
F
d
мм
2
,
1
4
см
12
,
4
785
,
0
35
,
13



ich
d
. 
мм
2
,
1
4

ich
d
.ga eng yaqin bо‘lgan NKQ ning diametrini 60 mm (
мм
3
,
50

ich
d
mm) 
qabul qilamiz. 
Qabul qilingan tezlik qiymatini aniqlashtiramiz 
130
'

r
o
V
sm/s: 
с
см
41
,
87
03
,
5
785
,
0
86400
10
150
2
6
'





r
o
V
. 
formula bо‘yicha depressiya quyidagicha bо‘ladi 
g
К
Q
h
s






6
10
м
92
,
292
81
,
9
900
58
10
150
6






h
. 
Formula bо‘yicha Reynolds sonini aniqlaymiz 

ich
r
o
d
V


'
Re
17504
10
5
,
2
0503
,
0
87
,
0
Re
6





. 
Formula bо‘yicha quvurning nisbiy silliqligi 



2
ich
s
d
К
5
,
251
10
1
,
0
2
0503
,
0
3





s
К
. 
Taqqoslash uchun formula (5.10) bо‘yicha λ –ni aniqlaymiz. 
25
0
3164
0
,
Re
,



---

441 
027
,
0
17504
3164
,
0
25
,
0



. 
Formula bо‘yicha nasosni tushirish chuqurligini aniqlaymiz 
h
h
h
L
st




м
2
,
1252
60
2
,
292
900




L
. 
Formula bо‘yicha quvurlardagi ishqalanish naporni yо‘qotilishini aniqlaymiz 
g
d
l
L
h
ich
ishq






2
V
)
(
2
r
o'

м
02
,
26
81
,
9
2
053
,
0
874
,
0
)
60
1252
(
027
,
0
2







ishq
h
. 
Formula bо‘yicha ajratgichda naporni yо‘qotilishini aniqlaymiz 
g
Р
h
s
q
q



м
65
,
22
81
,
9
900
10
2
,
0
6




q
h
. 
Kerakli naporni aniqlaymiz (formula (9.5)) 
q
g
tr
st
q
h
h
h
h
h
H






м
59
,
1254
65
,
22
13
02
,
26
92
,
292
900






q
H
. 
Q = 150 m
3
/sut debitni va napora N
qud
=1254,6 m naporni olish uchun 23.1-
jadvaldan EMQN5 - 130 - 1200 markali va pog‘onalari soni 282 ta bо‘lgan nasosni 
tanlaymiz va bunda ishlatish tizmasining diametri 127 mm.ga teng. 
23.1- jadval ma’lumotlari asosida nasosning Q - H bog‘lanish tavsifini quramiz 
(23.1-rasm). 
Quduq ishchi xarakteristikasidan olib qarasak mahsuldorlik 120 m
3
/sut bo`lganda, 
napor 1000 m bo`ladi.
Quyidagi nisbatga muvofiq haqiqiy suyuqlik uchun nasos naporini topamiz, 
shart bо‘yicha ρ
s 
= 880 kg/m
3
ga teng; 
м
11
,
1111
900
1000
1000



s
H
. 
23.1 - rasm. EMQN ning tavsifini ishchi oblasti 
Suyuqlikning qovushqoqligi 3 santipuazdan oshmaydi, shuing uchun suyuqlik 
qovushqoqligi qayta hisoblash talab qilinmaydi. 
Nasos va quduqning tavsiflarini birlashtirish uchun formula bо‘yicha pog‘onalar 

---

442 
sonini aniqlaymiz va о‘rniga qо‘yamiz
37
282
11
,
1111
59
,
1254
1











z
. 
Shunday qilib nasos 320 ta pog‘onaga ega bо‘ladi va buning uchun qо‘shimcha 
seksiya о‘rnatamiz. 
Quduqdan suyuqlikni chiqishiga shtuser о‘rnatamiz va EMQNni va quduqni 
naporini birlashtiramiz, EMQNni uzatishi kaaytiriladi va bir vaqtda FIK ham kamayadi.
Elektr dvigatelning foydali quvvati aniqlanadi
n
q
s
n
q
s
n
H
Q
H
g
Q
N















102
86400
1000
86400
кВт
72
,
33
57
,
0
102
86400
6
,
1254
900
150






п
N
, 
Nasosning FIK =0,57 bо‘lganda dvigatelning quvvatini aniqlaymiz
кВт
87
,
35
94
,
0
72
,
33


n
N
. 
Botma elektr dvigateli (BED) PED 40 – 103ni tanlaymiz va FIK = 0,72, 
kuchlanishi - 1000 V, tok kuchi - 40 A, cosα = 0,8, atrof muhitning harorati 70°S gacha. 
Bu dvigatelga P92, PK92, P92D gidravlik himoya mos keladi. 
PED 45 - 103ni tanlaymiz va dvigatel yuqori quvvatga ega bо‘ladi. 
Botma markazdan qochma nasosli quduqlarni ishlatish tartibi. Shtangali 
chuqurlik nasoslari yordamida quduqlarni ishlatish MHDlarida keng qо‘llaniladi, 
hozirgi vaqtgacha neftni qazib olishda eng yaxshi usullaridan biridir. Shu bilan 
birgalikda mahsulotlarning suvlanganligi, konlarni 2- bosqichida ishlatish hamda 3 va 
4- bosqichlarida neft qazib olish kо‘rsatkichlarining pasayishiga yо‘l qо‘ymaslik uchun 
suyuqlikni kо‘proq qazib olish talab qilinadi, chuqurlik shtangali nasoslar bilan amalda 
40-50 m³/kun miqdordan kо‘p mahsulot qazib olishning imkoniyati yuq.
Bundan tashqari shtangali chuqurlik qurilmalarining о‘rtacha ta’mirlash davri 
260-280 kunni tashkil etadi.
1970 yillardan boshlab MQBENlar yordamida quduqlar ishlatiladi.
Markazdan qochma botma elektr nasoslar, chuqurlik shtangali nasoslarga 
nisbatan katta yutuqlarga egadir:
1. yer usti jihozlarining soddaligi;
2. quduqdan suyuqlikni 100m³/kun qiymatgacha qazib olish imkoniyati;
3. quduqlarning chuqurligi 3000 metrdan katta bо‘lganda ham foydalanish
imkoniyatining mavjudligi;
4. MQBEN ta’mirlash davrini (500 kundan to 2-3 yilgacha) yuqoriligi ;
5. nasos jihozlarining quduqdan kо‘tarmasdan tadqiqotni olib borishni
imkoniyatining mavjudligi;
6. nasos–kompressor quvurlarni ishlatish davrlaridagi parafin yotqiziqlarining
uncha qiyin bо‘lmagan usullarda bartaraf qilish;
7. ishlab chiqarish madaniyatini oshirish;
Yuqoridagi kо‘rsatmalardan kо‘rinib turibdiki, sо‘nggi yillarda kon amaliyotida 
MQBEN suvlangan, yuqori debitli, qiya va chuqur quduqlarni ishlatishda keng 
qо‘llanilmoqda (23.2-rasm).

---

443 
23.2- rasm Botma markazdan qochma elektr nasosini о‘rnatish. 1-botma 
elektrdvigatelь; 2-gidravlik himoya (protektor); 3-filtr-tur; 4-botma elektrnasos; 5-
nasos-kompressor quvurlari; 6-himoyalangan kabelь; 7-quduq usti armaturalari; 8-
rolik; 9-avtotransformator; 10-avtomatik boshqaruv stansiyasi; 11-kabel uchun ustun. 
Botma markazdan qochma elektr nasosning qurilmasi botma elektrnasosdan (4) 
iborat bо‘lib, u quduqqa nasos-kompressor quvurlari (5) orqali tushiriladi, botma 
elektrdvigatel (1) maxsus aylana (6) va tekis himoyalangan kabelь, kabel 
elektrdvigateldan elektrenergiyani oladi, avtomatik boshqaruv stansiyasi (10), protektor 
(2), avtotransformatordan (9) tashkil topgan.
Nasos uchastkasidan yuqoriga va elektrdvigatelni ishga tushurguncha tekis kabel 
qо‘llaniladi, nasosga va protektorga ham metalli belbog‘lar yordamida mahkamlanadi.
Tekis kabel botma agregatning diametrini maksimal kichraytirish uchun
qо‘llaniladi.
Quduq usti jihozlari quduq usti armaturasidan(7) rolikdan (8), kabel (11) uchun 
baraban tirgaki, avtomatik boshqaruv stansiyasidan (10) va avtotransformatordan (9) 
tashkil topgan. Avtomatik boshqaruv stansiyasi yordamida botma nasos agregati, qul 
yordamida yoki avtomatik holda qо‘shiladi va uni ishi nazorat qilinadi. 
Avtotransformator kabeldagi (6) kuchlanish pasayib ketganda, uning о‘rnini tо‘ldirish 
uchun mо‘ljallangan bо‘ladi, tokni birinchi botma elektrdvigatelga keltiriladi. 
Quduq usti armaturasi (7) quduq mahsulotlarini otma tizimga yо‘naltiradi, 
quduqqa kabel kirgizilganligi uchun quvur orqasi halqasining germitikligini 
ta’minlaydi, quvur orqasida tо‘planib qolgan gazni otma tizimga yо‘naltiradi.
MQBEN qо‘yidagi shaklda ishlaydi. Elektr toki konning elektrpodstansiyasini 
avtoransformatori (9) orqali boshqaruv stansiyasiga (10) beradi, undan keyin kabel (6) 
orqali botma elektrdvigatelga (1) uzatadi. Natijada elektrdvigatelda aylanish harakati 
paydo bо‘ladi va u birgalikda nasosning valini aylantiradi va MQENni ham harakatga 
keltiradi. Agregat ishlayotganda suyuqlik markazdan qochma nasosni filtr-tо‘ri (3) 
orqali suriladi va nasos-kompressor quvur orqali quduqning ustiga haydaladi.

---

444 
Nasos agregati ishlatishdan tо‘xtab qolganda nasos-kompressor quvuqlaridagi 
suyuqlarni oqib ketmasligi uchun, NKQga botma nasosning usti qismiga teskari klapan 
о‘rnatiladi.
Nasosning
 
ustiga tо‘kuvchi klapan о‘rnatiladi, u orqali suyuqlik nasos-
kompressor quvurlardan kо‘tarilish vaqtida quduqqa tо‘kiladi.
“ Shtangali quduq nasoslari qurilmasini jihozlari” mustaqil topshiriqni bajarish
.
Mustaqil tekshirish savollari: 

Elektr markazdan qochma nasoslarni usti va quduq ichi jihozlari. 

Elektr markazdan qochma nasoslari qanday meyorlar asosida guruhlarga 
ajratiladi. 

Elektr markazdan qochma nasoslarni modulli tayyorlanishining afzallik 
tomonlarini kо‘rsating. 
Gaz – ajratgichlarni tayinlanish asoslari