O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti

Neftni ikkilamchi qayta ishlash 
Neftni qayt ishlashning klassifikatsiya metodining sxemasi 38.3-rasmda 
keltirilgan. Ular ikkita guruhga bo‘linadi – termik va katalitik.
Termik usulga- kreking, kokslash va piroliz mansubdir
. 
Termik kreking-yuqori malekulyar uglevodorodlarni 470...540
o
C yuqori 
haroratda va 4...6 MPa bosimda yengil fraksiyalarga yoyishga aytiladi. Termik 
krekingning asosiy mahsuloti mazut va neftning og‘ir qoldiqlari hisoblanadi. Yuqori 
haroratda va bosimda uzun zanjirli malekulalarning xom ashyosi parchalanadi va 
yengil uglevodorodlar, benzin va kerosin fraksiyalari shakllanadi hamda gazsimon 
uglevodorodlar hosil bo‘ladi. 
Kokslanish–bu ham termik kreking shakli bo‘lib, 450...550
o
S.da va 0,1...0,6 MPa 
bosimda amalga oshiriladi. Bunda gaz, benzin, kerosin-gazoyl fraksiyasi hamda koks 
olinadi. 
Piroliz–bu termik kreking bo‘lib, 750...900
o
C.da va atmosfera bosimiga yaqin 
olib boriladi, neftkimyo sanoati uchun mahsulot olinadi. Piroliz uchun yengil 
uglevodorodlar tarkibida gaz bo‘lgan, birinchi haydashdagi benzinlar, termik kreking 
kerosinlar, kerosin-gazoyl fraksiyalari hisoblanadi. Piroliz natijasida–etilen gazlari, 
propilen, butadiyen, atsetilin hamda suyuq mahsulotlar–benzol, toluol, ksilol, naftalin 
va aromati uglevodorodlar olinadi. 
Katalitik usulga
–katalitik kreking, reforming mansubdir. 
Katalitik kreking–bu jarayon yuqori melekulyar uglevodorodlar 450...500
o
S.da va 
0,2 MPa bosimda, katalizator–mahsuloti qo‘shilib parchalanadi. Katalizator-moddasi 
kreking reaksiyasini tezlashtiradi va termik kreking jarayoniga nisbatan past bosimda 
olib boriladi. 
Katalizatorlar sifatida asosan alyuminiy silikatlar va seolitlardan foydalaniladi. 
Katalitik krekingning mahsuloti sifatida vakuum gazoyli hamda termik kreking 
mahsulotlari va koksli mazutlar va gudronlardan foydalaniladi. Katalitik kreking
jarayonida–gaz, benzin, koks, yengil va og‘ir gazoyl olinadi. 
Riforming–bu katalitik krekingning boshqa turi bo‘lib, 500
0
S harorat va 2...4 
MPa bosimda molibden yoki platin oksidlarini qo‘llagan holda amalga oshiriladi. Past
oktantli benzindan yuqori oktantli benzin olish uchun riforming jarayonidan 
o‘tkaziladi. Bundan tashqari riformingda aromatik uglevodorodlar – benzol va toluol 
olinadi. 
Gidrogenezatsiya 
deb–tizimga 
vodorodni 
kiritib 
gazoylni, 
mazutlarni, 
gudronlarni va boshqa mahsulotlarni qayta ishlashga aytiladi. Gidrogenezatsiya 
jarayonida katalizatorlar qatnashib 260...430 
o
S haroratda va 2...3,2 MPa bosim ostida 
olib boriladi. Bunday sharoitda kiritilgan vodorod parchalangan uzun-zanjirli 
molekulalar bilan birikadi, katta miqdordagi yengil uglevodorodlarni hosil qiladi, 
shunga mos holda chiqishda koks miqdori kamayadi. 
Shunday qilib, gidrogenizatsiya jarayonini qo‘llab neftni qayta ishlashni yanada 
chuqurlashtirish tiniq neft mahsulotlarini chiqishini ko‘paytirishni ta’minlaydi. 
Gidrogenizatsiya jarayoniga quyidagilar kiradi: 

---

376 
1) destruktiv gidrogenizatsiya; 
2) gidrokreking; 
3) destruktivsiz gidrogenizatsiya; 
4) dealkillashtirish. 
Bunday jarayon katta kapital xarajatlarni va ishlatishga sarflanadigan xarajatlarni 
oshiradi, zavodning texnik iqtisodiy ko‘rsatkichlarini pasaytirib yuboradi. 
Qo‘llaniladigan jarayonda xarajatlar qanchalik katta bo‘lsa, bosim shunchalik yuqori, 
zichligi bo‘yicha og‘ir va fraksiya tarkibida oltingugurtli bo‘lgan mahsulot 
qo‘llanilganda uning tarkibi shuncha oltingugurtli bo‘ladi.