O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti

Neftni birlamchi qayta ishlash 
Neftni qayta ishlash uni haydashdan boshlanadi. Neft murakkab aralashmali 
tuzilishga ega bo‘ladi va uning tarkibida o‘zaro erigan uglevodorodlar mavjud 
bo‘lganligi uchun har xil qaynash haroratiga egadir. Haydash davomida haroratni 
ko‘tarilishi hisobiga har xil qaynash oraliqlarida neftdan uglevodorodlar ajralib chiqadi. 
Belgilangan fraksiyalarni olishga rektifikatsiya deyiladi va bu jarayon 
rektifikatsiya kolonnasida amalga oshiriladi. Rektifikatsiya kolonnasi tik silindr 
apparatidan iborat bo‘ladi, balandligi 20..30 m va diametri 2..4m. Kolonnaning ichki 
qismi gorizontal disklar bilan alohida ko‘p sonli bo‘linmalarga bo‘lingan bo‘ladi, ularda 
teshiklar o‘rnatilgan va teshiklar orqali neft va suyuqlikning bug‘lari chiqib ketadi.
Neftni rektifikatsiya kolonnasiga haydashdan oldin 350...360
0
S.gacha trubkali 
pech yordamida qizdiriladi. Bunda yengil uglevorodlar , benzinli, kerosinli va dizel 
fraksiyalari bug‘ holatiga o‘tadi, qaynash harorati 350
0
C.dan yuqori bo‘lgan suyuqlik 
fazasi bu mazutdir. 
Bunday aralashma rektifikatsiya kolonnasiga berilgandan keyin mazut pastga 
oqadi, bug‘ holatidagi uglevorodlar esa yuqoriga ko‘tariladi. Bundan tashqari 
kolonnaning pastki qismida 350
0
C.gacha qizdirilganda mazutning tarkibidagi 
uglevodorodlarning bug‘lari ham yuqoriga ko‘tariladi. 
Uglevodorodlar yuqoriga ko‘tarilgandan keyin asta sekin sovib uning harorati 
100...180
0
S. gacha pasayadi. Bunda ma’lum harorat atrof- muhitga beriladi va sun’iy 
ravishda bug‘lar suyuqlikka aylanadi. 
Bug‘larni asta sekin sovishi natijasida neftda ma’lum uglevodorodlar 
kondensatsiyalanadi. Texnologik jarayon shunday hisoblanganki, kolonnaning eng 
yuqori qismida benzin fraksiyasi, keyin - kerosin, pastda esa - dizel yoqilg‘isinineg 
fraksiyasi kondensatsiyalanadi. Kondensatsiya bo‘lmagan bug‘larni ajratish uchun gaz 
ajratishga yo‘naltiriladi, undan quruq gaz (metan, etan), propan, butan va benzin 
fraksiyalari olinadi. 
Neftni haydashda ko‘rsatilgan fraksiyalarni olish quvurchali qurilmalarda 
atmosfera bosimida olib boriladi. Neftni chuqur qayta ishlashda atmosfera-vakuumli 
quvurchali qurilmalardan foydalaniladi. Unda atmosferadan tashqari vakuum baki 

---

375 
bo‘ladi va mazutdan ajralib chiqqan yog‘li fraksiyalar (distillyatlar), vakuumli gazoyl 
ajraladi va gudron qoldig‘i qoladi.