O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti

usti
qud
tubi
qud
usti
qud
tubi
qud
usti
qud
tubi
qud
s
suv
usti
qud
tubi
qud
n
Р
Р
Р
Р
d
Р
Р
H
g
Н
n
Р
Р
G
.
.
.
.
5
.
0
.
.
.
.
3
lg
388
,
0
100
1
2
10




(17.3) 
bu erda: G – gaz omili, м
3
/т; 
α
 – 
neft gazni eruvchanlik koeffitsienti, 
1

à
Ð
; 
n

ва 
s

- neft va suyuqlikni zichligi, kg/м
3
; 
d – favvora quvurini ichki diametri, mm; 
usti
qud
Ð
.
– quduq ustidagi qarshi bosim, Ра; 
H – NKQning birikmasining uzunligi, m. 
Odatda NKQning boshmog‘i perforatsiya teshiklarining ustigacha tushiriladi, 
shuningdek boshmoqda bosim quduq tubidagi bosimga teng olinadi. 
Agar 
y
to
tubi
qud
P
Ð
'
.

bo‘lsa, favvoralanish quyidagi shart bo‘yicha aniqlanadi. 




5
.
0
.
.
.
.
3
388
,
0
100
1
2
10
d
Р
Р
H
g
Н
n
Р
Р
Г
usti
qud
tubi
qud
s
suv
usti
qud
tubi
qud
n










 














(17.4) 
bu erda: H – ko‘targichning uzunligi bo‘lib, quduq ustidan bosim to‘yinish 
bosimiga teng bo‘lganda kesimgacha bo‘lgan masofa. 
Bir fazali oqim zonasida ishqalanishni hisobga olmasdan 




g
Р
Р
L
H
s
y
to
tubi
qud





'
.
(17.5) 
bu erda: L – quduqning chuqurligi. 
y
to
tubi
qud
P
Р
'
.

shartidan kelib chiqib, quduq tubidagi bosimning pasayishi bilan 
H ko‘targichning uzunligi 5 nisbatga oshadi. Quduq tubining bosimini minimal 
qiymatida favvoralanish maksimal ko‘targichning H uzunligiga to‘g‘ri keladi, 
favvoralanishning so‘nggi bosqichi uchun (H) tenglikni echib 
maks
Í
-ni aniqlaymiz. 























usti
qud
y
to
sam
maks
Ð
P
h
d
G
h
h
Í
.
'
5
.,
0
2
lg
31
,
10
5
,
0
(17.6) 
bu yerda: 




g
Р
Р
h
s
tubi
qud
y
to




.
'
ρ
с
– gaz suyuqlik ko‘tarkichining uzunligi bo‘yicha suyuqlikning o‘rtacha 
zichligi. 
Quduqning mahsuloti suvlanganligini hisobga olib suvning va neftning 
harakatlarini bir-biriga yaqin deb hisoblab, suyuqlikni zichligini aniqlashda 
mahsulotning massali suvlanganligidan foydalanib, ρ
с 
–ni aniqlaymiz. 

---

140 
100
100
1
suv
suv
suv
n
s
n
n







 





(17.7) 
Neftning o‘rtacha zichligi 
qat
n
ng
r
o
2
.
'





(17.8) 
Favvoralanishni minimal quduq tubi bosimi (17.8) formuladan 
maks
H
hisoblangandan keyin (17.7) formuladan quyidagi ko‘rinishda aniqlanadi. 


6
'
min
.
10







g
H
L
Р
Р
s
maks
y
to
tub
qud

(17.9) 
(17.9) formulaga kiruvchi suyuqlikning zichligi quduq tubi yaqinida quyidagi 
formula yordamida aniqlanadi. 
100
100
1
.
suv
suv
suv
qat
n
s
n
n







 




(17.10) 
Neftda gazni eruvchanlik koeffitsientining kerakli kattaliklarini hisoblashda 
berilgan texnologik parametrlarning nisbatlariga qarab baho beriladi. 


1
6
'
3
10
1
,
0
10















à
y
to
ng
Ð
Ð
G


(17.11) 
bu erda: G – gaz omili, м
3
/т; 
ng

– gazli neft zichligi, kg/м
3
; 
y
to
P
'
– to‘yinish bosimi, MPа. 
17.1-jadval. 
Favvoralanish shartining hisobiy natijalari.
№ 
Q
u
d
u
q
n
in
g
c
h
u
q
u
rl
ig
i,
L
, 
m
Q
u
d
u
q
u
st
id
ag
i 
b
o
si
m
P
q
u
d
.u
st
i 
k
g
/c
m
2
T
o‘y
in
is
h 
bo
si
m
i 
Pt
o‘y
, k
g/
cm
2
G
a
z
o
m
il
i 
G
, 
m
3
/t
Q
a
tl
a
m
n
e
ft
e
n
in
g
z
ic
h
li
g
i 
ρn
q
at
, t
/m
3
G
a
z
li
n
e
ft
n
in
g
zi
ch
lig
i, 
ρn
g,
t/
m
3
S
u
v
la
n
g
a
n
li
k
n
s,
%
S
u
y
u
q
li
k
z
ic
h
li
g
i 
ρj
, t
/m
3
G
a
z
n
in
g
n
e
ft
d
a 
eri
sh
i
α,
P
a-
1
Q
u
d
u
q
t
u
b
id
a
g
i 
m
in
im
a
l 
b
o
si
m
P
q
u
d
.t
u
b
i 
m
in
, 
, 
k
g
/c
m
2
1 
2605 
26,6 
69,0 
112,9 
0,801 
0,870 
90 
0,619 
1,444 
195,8 
2 
2420 
0,2 
69,0 
14,7 
0,801 
0,870 
50 
0,648 
0,188 
136,8 
3 
2430 
37,3 
69,0 
414,9 
0,801 
0,870 
50 
0,502 
5,308 
144,4 
4 
2438 
29,3 
69,0 
8,4 
0,801 
0,870 
60 
0,813 
0,107 
229,5 
5 
2430 
44,0 
69,0 
144,9 
0,801 
0,870 
75 
0,680 
1,854 
209,3 
6 
2434 
30,3 
69,0 
76,8 
0,801 
0,870 
65 
0,684 
0,983 
192,8 
7 
2430 
9,2 
69,0 
15,9 
0,801 
0,870 
35 
0,746 
0,203 
175,8 
8 
2426 
54,4 
69,0 
57,6 
0,801 
0,870 
80 
0,793 
0,737 
248,5 
Yuqoridagi formulalar bo‘yicha konning haqiqiy ma’lumotlari asosida olingan 
natijalarni 17.1-jadvalda keltirilgan. 17.1-jadvaldagi ma’lumotlardan ko‘rinib turibdiki, 
favvoralanish uchun o‘rtacha minimal qatlam bosimi 192 kg/м
2
ni tashkil qilishi kerak. 

---

141 
Kon bo‘yicha o‘rtacha qatlam bosimi 176 kg/м
2
ni tashkil qiladi va favvoralanish sharti 
bajarilmaydi. Shuning uchun qazib oluvchi quduqlarning optimal ishini ta’minlash 
uchun mexanizatsiyalashgan usullarni qo‘llash mumkin. 
Xulosa 
Quduqlarda favvora davri tugagandan so‘ng gazlift usulida ishlatish uchun 
favvora armaturalaridan foydalaniladi. Bunda maxsus soddalashtirilgan va yengil 
armatura qo‘llaniladi, lekin sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan qiyinchiliklar ochiq 
favvorada xavf tug‘dirmaydi. Ko‘pincha gazlift quduqlaridagi armaturalar quvur 
oralig‘i orqali yoki markaziy quvurlar orqali gaz haydashga moslashtirilgan bo‘ladi. 
Gazlift quduqlarni ishlatish davrida jadal parafin yotqiziqlarni paydo bo‘lishi kuzatilsa, 
armaturaning usti qismi qo‘shimcha lubrikator bilan jihozlanadi va u orqali NKQ-ga 
qirg‘ich kiritiladi, quduqni ishlatish davridagi parafin yotqiziqlari mexanik tozalash 
yo‘li orqali tros yordamida quduqning ichiga tushiriladi. Parafin yotqiziqlari bilan 
ko`rashishda boshqa usullar ham qo‘llaniladi.
 
 
Nazorat savollari. 
1. Gazlift usulini qo‘llashni mohiyatini tushuntirib bering? 
2.
Gazlift usulida quduqlarni ishlatishda qanday konstruksiyasidan foydalanamiz? 
3.
Gazlift quduqlarida quduq usti jihoziga qo‘yilgan talablarni tushuntirib bering? 
4.
Gazlift quduqlarni kompressorsiz ishlatish sxemasini aytib bering? 
5.
Favvora armaturasi qanday vazifalarni bajaradi? 
 
 
XVIII ma’ruza. NEFT KONLARINI ISHLATISHDA QО‘LLANILADIGAN
NASOSLARNING JIHOZLARI
Reja: 

18.1. Shtangali chuqurlik nasoslari. 

18.2. Chuqurlik quduq nasoslarning yer usti jihozlari. 
18.3.Nasoslarning silindrlari, plunjerlari, klapanlari va shtangalari. 
18.4. Tebratma dastgoh 
 
Tayanch iboralar: 
nasoslar, debit, shtanga, jihozlar, elementlar
. 
Fо‘ydalanilgan adabiyotlar: 
 
1.T.R.Yuldashev, X.Q. Eshkabilov. “Neft va gaz konlari mashina va 
mexanizmlari” Qarshi.: Qashqadaryo kо‘zgusi OAV nashriyoti. –Darslik-2015 
yil. 
2. T.R.Yuldashev. “Neft va gaz konlari mashina va jihozlari” Qarshi.: Uslubiy 
qо‘llanma. Qarshi -2015 yil 
18.1.Shtangali chuqurlik nasoslari
 
Shtangali chuqurlik nasoslari yordamida chuqurligi 3000 metrgacha bо‘lgan 
quduqlardan neft qazib olinadi. Chuqurlik–nasoslari yordamida quduqlarning ishlatish 

---

142 
asosan о‘rtacha debitli (30-40 t/kun-gacha) va kam debitli (1 t/kun-gacha) neft 
quduqlarda ham qо‘llaniladi. 
Qatlam bosimini favvora usulida ishlatish uchun etarli bо‘lmagan neft 
konlarining asosiy qismi shtangali quduq nasoslari yordamida ishlatiladi. Bu turda 
ishlatish jarayonining jihozlari va uni xizmat qilishining soddaligi, quduqlarning 
jihozlanish xarajatlarini katta emasligi, quduqning neft debiti bir necha kilogrammdan 
bir necha о‘n tonna bо‘lganda, quduqni ishlatishni iqtisodiy kо‘rsatkichlarining yuqori 
bо‘lishi bilan ajralib turadi. 
Chuqurlik shtangali nasoc maxsus konstruksiyali plunjerli nasos kо‘rinishida 
bо‘ladi. Nasoslardagi uzatmali harakat yer usti orqali shtanga tizmasi orqali amalga 
oshiriladi. Shuning uchun ham bunday nasoslar chuqurlik shtangali nasoslar deb ataladi. 
Shtangali nasos qurilmasi (18.1-rasm) chuqurlik plunjer (1) nasosidan tuzilgan 
bо‘lib, NKQ (4) orqali quduqdagi dinamik sathga tushiriladi. Tebratma dastgoh quduq 
ustiga о‘rnatiladi, quduq usti jihozlari salnikli uchlik (troynik) va planshaybadan tashkil 
topgan. Shtangalar (3) yordamida nasos plunjeri (2) quduqqa tushiriladi. 
Yuqoridagi shtanga polirovkali shtok deb ataladi, (6) salnik orqali о‘tadi, travers 
va egiluvchan arqon osilma yordamida tebratma dastgoh muvozanatlagich (7) 
boshchasiga biriktiriladi. Tebratma dastgohning harakatlanishi elektrdvigatel yuritmali 
uzatma tizimi yordamida amalga oshiriladi. Elektrdvigatel (11) tebratma dastgohni (12) 
reduktor, krivoship (1) va (9) shatun yordamida (8) muvozanatlagichdagi 
(muvozanatlilik) ilgarilanma harakatni hosil qiladi. Bu harakat (3) tizma shtangi orqali 
nasos plunjeriga (2) uzatiladi. Quduq ustiga (5) uchlik (troynik) о‘rnatilgan bо‘ladi va 
unga neft quduqdan kirib keladi.
Uchtalikning yuqori qismida salnikli qurilma bо‘ladi, u orqali yuqori shtanga 
(polirovkali shtok) о‘tkazilgan va u quduq ustining germetikligini ta’minlaydi hamda 
nasos qurilmasi ishlab turganda neftni oqib ketishiga yо‘l qо‘ymaydi.