O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti

42.5-rasm. Dengizda burg‘ilash asoslarining turlari
Qurilma ko‘tarilgan tayanchlari bilan birgalikda (39.5-rasm, v) tirkama 
yordamida burg‘ilash joyiga olib kelinadi. Platformadan gidravlik ko‘targichlar 

---

384 
yordamida tayanchlar dengizning tubiga tushiriladi. Tayanchlar dengiz tubiga yetib 
borgandan so‘ng, platforma suv ustidan kerakli balandlikgacha ko‘tariladi, eng baland 
to‘lqinning shtormalarini suvi ham uni ko‘ma olmaydi.
Bunday 
qurilmaning 
inshootlari 
90-100 
metr 
chuqurlikdagi 
suvlarda 
o‘rnatilganda tayanchning mustahkamligini va inshootning chidamligini ta’minlash 
qiyin bo‘ladi.
Dengizdagi chuqurlik 300 metrgacha bo‘lganda o‘zi yuradigan va o‘zi 
yurmaydigan kemalarga montaj qilingan suzuvchi burg‘ilash qurilmalari qo‘llaniladi. 
(39.5-rasm, d).
Bunday burg‘ilash qurilmasi boshqa turlarga nisbatan arzon, mobilli lekin yon 
tomonlari va yon tomondan tebranish kuchli ta’sir qiladi, keskin obi-havo sharoitida 
burg‘ilash ishlarini olib borishning imkoniyati bo‘lmaydi.
Bu qurilmani quduqning ustida ushlab turish to‘rtta – oltita yakorlar yordamida 
amalga oshiriladi. Dengizdagi suvning chuqurligi 200 metr bo‘lganda yakor zanjirining 
uzunligi 1500 metrga yetadi va quduqning o‘rnatilganligini qayd qilish qiyin bo‘ladi.
Katta chuqurlikdagi yakorlarni qo‘llash samarasiz bo‘lganda dinamik 
barqarorlashtiruvchi qurilmalar qo‘llaniladi va uning qo‘zg‘almaslik holati aniq bir 
chegaralarda 
egarli 
vintlarning 
tizimi 
yordamida 
ta’minlanadi. 
Bunday 
barqarorlashtiruvchi qurilmaga Fransiyaning “Pelikan” kemasi mansub bo‘lib, u 
nisbatan tinch suvlarda burg‘ilash ishlarini olib borishga mo‘ljallangan.
Dinamik boshqarish tizimi oltita egarli vintlardan tashkil topgan: bosh egarli vint, 
burunli qismida uchta buruvchi qurilmali va ikkita – kemaning cho‘ntakli qismida 
yetarli vintlar kuzatuvchi tizimlar yordamida ishga qo‘shiladi, asboblar yordamida 
yo‘naltiriladi va dengizning tubiga tushiriladi. Kemaning har qanday harakati 
qo‘zg‘almaydigan yo‘nalishga nisbatan zudlik tizimda qayd qilinadi va dvigatelning 
nasoslariga mos bo‘lgan signallarni uzatadi va uning yordamida joyiga qaytadi.
Yon tarafdan tebranishlarni kamaytirish uchun suyuqlik sirti erkin tebranish 
uchun tinchlantiruvchi sisternalar o‘rnatiladi.
Shtormali kengliklar uchun yarim yuklangan “Diposemi” o‘zi yuradigan qurilma 
qo‘llaniladi va dinamik barqarorlashtirilgan (39.5-rasm, f) u aylanali shaklga ega bo‘lib, 
uchta pontonni tinch holatda ushlab turadi. Pontonlarga montaj qilingan elektr 
dvigatellar maxsus nasadkalarga o‘rnatilgan egarli vintlarni aylantiradi va 360
0
gacha 
burilishi mumkin.
Shamolning yo‘nalishini va kuchini hisobga olib vintlarning ishi EHM yordamida 
kerakli tomonga boshqariladi. O‘rnatilish massasi 9 ming tonna, ko‘ndalangiga 122 m, 
balandligi 46 m, to‘lqinning balandligi 10 metr bo‘lganda borti va yon tomondan 
tebranishi 2
0
ni tashkil qiladi, tiklik bo‘yicha u 1,4 metrga siljiydi. Qurilmani 
dengizning chuqurligi 1000 metrgacha bo‘lganda burg‘ilashda qo‘llash mumkin. 
Burg‘ilash ishlari ananaviy usulda – burg‘ilashlarda, burg‘ilash birikmasi yordamida 
olib boriladi. Dengizning tubigacha suvni bekituvchi mustahkamlash quvurining 
birikmasi tushiriladi. Burg‘ilash qurilmasini to‘lqin, shamol, suv osti oqimlarining 
ta’sirida burg‘ilash tizmasi bilan quduqni bir o‘qda yotishini va burg‘iga beriladigan 
kerakli yukni ushlab turishda qiyinchiliklar paydo bo‘ladi. 

---

385