O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti

Psixologik pauza. So‘zlovchining kuchli his-hayajonini, ruhiy holatini ifodalovchi, vaqt birligi jihatidan nisbatan katta bo‘lgan pauza psixologik pauza deyiladi. Psixologik pauza notiq nutqiga jonlilik kiritib, asarning ta’sirchanligini oshiradi. Psixologik pauza asarni o‘qishda personaj xarakteri, tasvirlanayotgan voqealar rivojining eng keskin, hayajonli tus olgan o‘rniga to‘g‘ri keladi. Masalan, quyidagi matndan psixologik pauza olgan o‘rinlarni aniqlab ko‘raylik.
- O‘z qiblagohiga qilich ko‘targan senday razil xunrezni / nechuk yer yutmaydi?! Nechuk osmon ag‘darilib / boshingga tushmaydi?! - Abdulaziz taqir boshi sarak-sarak qilib, ko‘zlari sovuq chaqnab, yaqinlashib kelardi. Abdullatif devorga suyanganicha qilichini ko‘tardi, lekin Abdulaziz to‘xtamadi, u hamon iyagi qaltirab, tishlari shaqillab yaqinlashib kelardi. - mehribon, buzrukvorim!... / Ne qilding uni? / Ne qil-ding, mal’un padarkush?!... - Abdulazizning ko‘zlaridan tirqirb oqqan yosh tomchilari qorayib ketgan so‘lg‘in yuzini selday yuvib, taralmay patak bo‘lib ketgan soqoliga quyilardi. (Odil Yoqubov. “Ulug‘bek xazinasi”)
Asar voqealarining bunday shiddatli tus olgan o ‘rinlarini tinch va sekin ohangda, bir tekis o‘qib bo’lmaydi. Ifodali o ‘qish jarayonida qahramonning bunday junbushga kelgan ruhiy holatini, ro‘y bergan fojeali voqeani ovozni ko‘tarish, ritorik so‘roq olgan o‘rinlarni bo‘lib-bo‘lib o‘qish va psixologik pauzalar orqaligina aks ettirish mumkin. Shunday ekan, psixologik pauza og‘zaki ijrochining nutqiga ta’sirchanlik bag‘ishlaydi, eshituvchilarni zavqlantiradi va hayajonga soladi:
Yo‘q, / halovat istamayman,
Orom bilmas / yosh jonim,
ToMqin urgan ummoncha bor
Yurakdagi/ tug‘yonim!...
Tinchlik bilmas / odatimdan
Ozor cheksam / mayliga.
Olov bo‘lib / bir dam yonsam,
So‘ng o ‘chsam ham / mayliga...
(Erkin Vohidov)

Tayanch tushunchalar:
Urg‘u - so‘z, sintagma yoki gapdagi supursegment elementlardan biri.
Sintagma urg‘u - nutq oqimining ma’no jihatidan muhim bo‘lgan qismini (sintagmani) alohida ta’kidlash, ajratish uchun qo‘llanadigan urg‘u.
Logik urg‘u - tinglovchining e’tiborini gap bo‘laklaridan biriga alohida jalb etish uchun qo‘llanadigan urg‘u.
Emfatik urg‘u - (emotsional urg‘u) so‘z ma’nosi bilan birga, so‘zlovchining his-hayajonini, voqelikka bo‘lgan sub’ektiv munosabatini ifodalash.
Pauza - nutq oqimidagi ayrim to‘xtalishlar.