O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti gidrotеxnikaga kirish

8. NASOSLAR VA NASOS STANSIYALARI


8.1. Nasoslar va ularning ish xususiyatlari bo’yicha guruhlari

Suyuqliklarni haydash uchun xizmat qiladigan gidravlik mashina nasos deb ataladi. Nasoslarda dvigatel yoki boshqa qurilmaning mexanik energiyasi suyuqlikning gidravlik energiyasiga aylantirilib beriladi. Nasoslar ish xususiyatlari bo’yicha dinamik va hajmiy guruhlarga bo’linadi.

Dinamik nasoslarda suyuqlik nasosning kirish hamda chiqish qismlari bilan doimiy bog’langan ish kamerasida hosil qilinadigan kuchlar hisobiga harakatlanadi. Dinamik nasoslar kurakli va ishqalanish hisobiga ishlaydigan turlarga bo’linadi.
Kurakli nasoslarda suyuqlik aylanadigan ishchi g’ildirak kuraklari bilan o’zaro dinamik ta‘sirda bo’ladi va g’ildirakning mexanik energiyasini o’ziga qabul qiladi.
Oqimning yo’nalishi bo’yicha ko’rakli nasoslar markazdan qochma, o’qiy va diogonal turlarga bo’linadi. Uyurmaviy, oqimli, shnekli nasoslar va erliftlar ishqalanish kuchlari hamda markazdan qochma kuchlar hisobiga ishlaydi.
Hajmiy nasoslarda suyuqlik nasos ishchi kamerasi hajmining o’zgarib turishi natijasida hosil bo’ladigan kuchlar ta‘sirida harakatlanadi. Bu guruhga porshenli, plunjerli, diafragmali, rotorli va sh.o’. nasoslar kiradi.
Nasos va yuritish dvigateli birgalikda nasos agregati deb ataladi. Nasos qurilmasi agregatdan va uning ishlashini ta‘minlaydigan qo’shimcha jihozlardan (masalan, so’rish va haydash quvurlari, tirsaklar, qulfaklar, teskari klapan, monometrlar, vakuummetrlar va boshqalardan) tashkil topadi.
Suv xo’jaligida markazdan qochma nasoslar ko’proq ishlatiladi. Shu sababli ushbu nasoslarning tuzilishi va ishlash xususiyatlari haqidagi boshlang’ich ma‘lumotlarni ko’rib chiqaylik.


8.2. Markazdan qochma nasosning tuzilishi va ishlash xususiyatlari

Markazdan qochma nasosning asosiy qismlariga ishchi g’ildirak, val, kirish quvuri va suyuqlikni olib ketuvchi spiral kamera kiradi. Ishchi g’ildirak bir-biridan ma‘lum masofada joylashadigan ikkita diskdan va ular orasida joylashadigan kuraklardan tashkil topadi. Kuraklar aylanish yo’nalishiga teskari tomonga biroz egilgan bo’ladi. Kuraklar soni g’ildirakning o’lchamlari va aylanishlar soniga bog’liq holda konstruktsiyalanadi.

Ishchi g’ildiraklar soni bo’yicha nasoslar bir pog’onali va ko’p pog’onali turlarga bo’linadi. Suyuqlik ishchi g’ildirakga uning bir tarafidan yoki ikkala tarafidan uzatilishi mumkin. 8.1-rasmda meliorativ tizimlarda keng qo’llaniladigan markazdan qochma nasosning sxematik tuzilishi ko’rsatilgan. Bu sxemadagi nasosda suyuqlik ishchi g’ildirakga uning bir tarafidan kirib keladi. Shuni eslatib o’tish lozimki, markazdan qochma nasoslarning ishlashi uchun ulardagi spiralsimon ish qurilmasi (kamera) va so’rish quvuri suvga to’ldirilgan bo’lishi kerak.
G’ildirakning aylanishi jarayonida kuraklar orasidagi elementar m massali suyuqlikda quyidagi formula bo’yicha aniqlanadigan markazdan qochma kuch o’yg’otiladi:
F_m = m ,

bu yerda - valning burchak tezligi, - val o’qidan elementar hajmgacha bo’lgan masofa.

Markazdan qochma kuch ta‘sirida suyuqlik g’ildirak markazidan kuraklar bo’yicha g’ildirak gardishlari tomonga siljiy boshlaydi. Keyin u olib ketish kamerasiga tushadi, bu yerda esa tezlikning kamayishi hisobiga bosim ortadi. Bu bosim ta‘sirida suyuqlik bosim quvuri tomonga harakatlana boshlaydi.

8.1-rasm. Markazdan qochma nasosning sxematik tuzilishi: 1 – ishchi g’ildirak; 2 – kuraklar; 3 – val; 4 – spiralsimon ish kamerasi; 5 – so’rish konfuzori; 6 – so’rish quvuri; 7 – bosim diffuzori; 8 – bosim quvuri.