O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi mii akademik litseyi Aniq fanlar yo`nalishi 205-guruh o`quvchisi Xoliqov Abdijalilning Fizika fanidan tayyorlagan

II.Asosiy qism


II.1.,,Impuls” lotincha so`zidan kellib chiqqan bo`lib, lug`aviy ma’nosi ,,turtki” degan ma’noni anglatadi. Mexanikada bu atama bilan ikkita kattalik belgilanadi: Kuch impulsi va jism impulsi.
Jismlarning o`zaro ta’sir natijasida faqat kuchgagina emas, balki ularning o`zaro ta’sirlashish vaqtiga ham bog`liqdir. Bunga quyidagi tajribada ishonch hosil qilish mumkin.
Gorizontal oyna ustiga po`lat sharcha qo`yamiz. Sharchaning ustidan kuchli magnitli tez o`tkazamiz, sharcha joyidan salgina qo`zg`alganini sezamiz. Endi magnitni sharcha ustidan sekinroq o`tkazib, tajribani takrorlaymiz. Bu holda sharcha harakatga keladi va magnit orqasidan ergashib harakatlanadi. Tajriba o`zaro ta’sir natijalari o`zaro ta’sir vaqtiga bog`liqligini ko`rsatadi
Impuls vektor kattalik bo`lgani sababli sistemaning umumiy impulsini topish uchun biz har bir jismning impulsini vektorlardek qo`shishimiz kerak. Ikkita teng massali jism bir xil tezlik bilan bir- biriga qarama-qarshi yo`nalishda harakatlanayotgan holatni qaraylik, jismlarning impulslari miqdor jihatidan teng va yo`nalish jihatidan qarama-qarshi bo`lgani sababli ular bir –birini qisqartirib yuboradi, natijada ikkala jism harakatlanayotganiga qaramay, sistemaning impulsi nolga teng bo`ladi.
Boshqa saqlanish qonunlari kabi impulsning saqlanishi ham yopiq sistema uchun o`rinli.Yopiq sistemada tashqi kuchlar mavjud emas, ya’ni hech qanday tashqi impuls yo`q. Buni haqiqiy ikki jismning to`qnashuviga doir masalada ko`rsak, biz harakat davomida faqat ikkita jismga ta’sir qiladigan kuchlarni e’tiborga olamiz.
. Shuning uchun fizikada kuch ta’sirini xarakterlash uchun maxsus kattalik - kuch impulsi kiritilgan.
Kuchning biror vaqt oralig`idagi ta’sirining o`lchovi bo`lib hisoblanuvchi fizik vektor kattalikka kuch impulsi deb ataladi.

Kuch impulsi kuchning uning ta’sir vaqtiga ko`paytmasi bilan o`lchanadi:

I = F•t I=1 N•s
Jism harakatini xarakterlash uchun faqat uning massasini yoki tezligini bilish yetarli emas. Shuning uchun mexanika harakatining o`lchovlaridan biri sifatida maxsus kattalik Jism impulsi kiritilgan.

Jism impulsi jism massasining uning harakatlanish tezligiga ko`paytmasi bilan o`lchanadi: