O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Fransiyada 1848-1849 yillar inqilobi va uning oqibatlari
Napoleon Bonapart butunlay lor-mor etilgandan so'ng Fransiyada burbonlar sulolasining hukmronligi qayta tiklandi. Fransiya qirolligi taxtiga Lyudovik XVIII o'tirdi. Burbonlar bilan Fransiyaga minglab emigrantlar ham keldi. Emigrantlar feodal imtiyozlarini va boy berilgan feodal mulklarini qaytarilishini talab qila boshladilar. Emigrantlar va katolik ruhoniylar butun mamlakat bo'ylab inqilob va Napoleon rejimining arboblarini ta'qib va qirg'in qildilar. Favqulodda sudlar siyosiy ishlar bo'yicha 10 mingdan ziyod ayblov hukmlarini chiqardi. Mamlakatda feodallar reaksiyasi va terror hukm surdi. Biroq, Burbonlar monarxiyasining tiklanishi Fransiyada Inqilobgacha bo'lgan rejimning qayta o'rnatilishiga olib kelmadi. Cnunki, feodalizm va absolyutizmga to'liq qaytish mamlakatda yangidan inqilobiy norozilik harakatlariga sabab bo'lar edi.
1824 yilda qirol Lyudovik XVIII vafotidan so'ng taxtga Karl X yoki keyinchalik ''Emigrantlar qiroli" nomi bilan ma'lum bo'lgan graf d'Artua o'tirdi. Hukumat 1825 yilda inqilob davrida konfiskasiya qilingan yer mulklari uchun emigrantlarga 1 milliard frank miqdorida pul kompensatsiyasi to'lash haqida qonun qabul qildi. Matbuotga nisbatan senzura kuchaytirildi, ruhoniylaming maklab va maorifga reaksion nazorati o'rnatildi.


Restavratsiyaning reaksion rcjimiga qaramasdan mamlakat kapitalistik yo'ldan rivojlandi.
Qirol Karl X hukmronlik yillarida liberal!arning bir qismi burbonlar sulolasini-burjuaziyaga yaqin bo'lgan orleanskiylar sulolasi bilan almashtirishga barakat qila bosbladilar. Mamlakatda respublika tarafdorlari ham ancha faollashdi.
1827-1831 yillarda Fransiyada ham dastlabki orliqcha ishlab cbiqarish inqirozi ro'y berdi. Natijada xalqning noroziiik harakalari kuchayib. mamlakalda inqilobiy vaziyat yuzaga kcldi. 1830 yilning 25 yilida qirol 4 ta ordonans (farmoyish) chiqardi. Ularga ko'ra deputatiar komiteti tarqatib yuborildi, saylov qonuni o'zgarlirilib, endi faqat yirik yer egalari saylov huquqiga ega bo'ldilar, matbuot erkinligi bekor qilindi va gazo’alarni chop etish uchun oldindan ruxsat olish lartibi joriy qilindi. 1830 yildagi qirol "ordonanslafl xalqning sabr kosasini to'ldirdi. Parijda qurolli qo'zg'olon ko'tarildi.
Karl X mamlakatdan qochib keyinroq Angliyaga borib yashirindi. 1830 yilning 27-29 iyul kunlari Fransiyada inqilob g'alaba qildi. Lui Filip Orleanskiy Fransiya qiroli deb e'lon qilindi. 1830 yil inqilobi dvoryan monarxiyasini burjua monarxiyasi bilan almashtirish bilan nihoyasiga etdi. Bu voqelik Fransiya tarixiga "Iyul inqilobi" nomi bilan kirdi. Franlsiyada "1830 yil xartiyasi" nomi bilan yangi konstitutsiya joriy qilindi. Matbuot va majlis erkinliklarining daxlsizligi e'lon qilindi.
Endi iyul monarxoyasiga respublikachi-demokratlardan iborat muxolifat eng katta xavf solaboshladi.
Iyul monarxiyasi yillarida Fransiyada sanoat to'ntaruvining borish jarayoni jadallashdi. Hunarmandchilik va manufaktiira ishlab chiqarishi o'z o'rnini yirik mashinalashgan sanoal ishlab chiqarishiga bera boshladi. Sanoat to'ntaruvining borishi ishchilar, hunarmandlar, dehqonlar kabi mehnatkash xalq ommasini ahvolini yanada og'irlashtirdi.
1846-1847 yillarda Fransiyada burjua monarxiyasi chuqur inqirozni boshidan kechirdi. 1847 yil mamlakatda iqtisodiy inqirozning boshlanishi yangidan inqilobiy vaziyatni tug'dirdi. Fransiyaning ko'pchilik rayonlarida ochlik isyonlari boshlanib ketdi. 1848 yil 22 fevralda o'n minglab Parij aholisi namoyishga chiqdi. Tinch namoyish Milliy gvardiya qo'shini tomonidan o'qqa tutildi. Natijada Parijda qurolli qo'zg'olon boshlandi. 24 fevral kuni qirol saroyiga hujum boshlangach, Lui Filip vouaga elmagan o'g'H graf Parijskiy foydasiga taxtdan voz kechib, Angliyaga qochdi, tezda qirol saroyi qo'zg'olonchilar tomonidan egallandi.
Burjua liberallari graf Pahjskiyning onasi gersoginiya Orleanskaya regenlligini o'rnalib, Fransiyada monarhiyani saqlab qolishga harakat qildi. Biroq. palataning majlisiar zaliga bostirib kirgan qurolli olomon, respublika e'lon qilinishini talab qildi. Fransiya respublika, deb e'lon qilindi. Muvaqqat hukumat tuzildi. Bir necha kundan so'ng 21 yoshga etgan barcha erkaklar uchun umumiy saylov huquqi haqida dekret chiqdi. Muvaqqat hukumat ishchilarga yon berdi. 2 mart kuni Jsh kunini bir soatga (Parijda 11 soatdan 10 soatga, provinsiyalarda 12 dan 11 soatga) qisqartirish haqida dekret cbiqardi. Bundan lashqari muvaqqat hukumat ishsizlar uchun "Milliy ustaxonalar" nomi bilan ataluvchi jamoat ishlarini tashkil qildi. Milliy ustaxonalar faqat Parijda ochilib, ular Parij xiyobonlariga daraxtlar o'tqazish, ko'chalarni tuzatish kabi ishlar bilan shug'ullanganlar.
Milliy uslaxonalarda mehnat unumdorligidan qat'iy nazar barcha ishchilarga o'zaro teng -kuniga 2 frankdan maosh to'langan. Ishchilar harbiychasiga tashkil qilingan brigada, vzvod va rotalarga birlashtirilgan. May oyida milliy ustaxonalarda 100 mingdan ziyod ishchilar bolgan.
Muvaqqat hukumat ko'ngillilardan maxsus otryad "harakatchan gvardiya" tuzdi. Harakatchan gvardiyada 24 ta balalon bo'lib, bar bir batalon 1000 kishidan iborat bo'lgan. Ishsizlar va shahar qashshoqlaridan iborat "Harakatchan gvardiya"ni hukumat inqilobiy norizilik harakatlarini boslirish maqsadida tashkil etdi.
Ishchilarning "Mehnat va taraqqiyot vazirligi" ni tuzish to'g'risidagi talabiga ko'ra hukumat "Ishchilar masalasi bo'yicha hukumal komissiyasi"ni tuzdi. Bu komissiyaning raisi qllib respublikachi Lui Blan layinlandi. Komissiyaning yig'ilish va majlislarini o'lkazish uchun Lyukscmburg saroyi ajratilib, shu saroy nomi bilan u "Lyukscmburg komissiyasi" deb atalgan. Bu komissiya ishchilar bilan tadbirkorlar va korxona egalarini kelishtirish, ular. o'rtasidagi munosabatlarni - ish haqi, jarima kabi masalalarni hal qilish bilan rnuvofiqlashtirib turgan.
Fevral inqilobi maralakatda iqtisodiy inqirozni yanada chuqurlashtirdi. Muvaqqat hukumal iqtisodiy inqirozning barcha og'irliklarini mehnatkashlar zimmasiga yukladi. Eski soliqlar saqlab qolingan holda yangi soliqlar joriy qilindi, bir yilga dehqonlar to'laydigan to'g'ri soliqlar miqdori 45%ga oshirildi. Dehqonlar soliqning har bir franki uchun 45 santim qo'shimcha soliq (o'laganligi uchun bu soliq "45 santimli soliq" deb atalgan. Mazkur soliq, dehqonlarning iqlisodiy ahvoliga halokatli ta'sir qildi.
1848 yilda Fransiya respublikasi uchun xalqaro vaziyat juda qulay kcldi. Fransiyadagi inqilib Gemianiya, Avstriya, Italiyada inqilobiy va milliy ozodlik harakatlarming ko'tarilishiga, Angliyada chartistlar harakatini yangidan jonlanishiga sabab bo' Idi. Bunday sharoitlarda na Rossiya, na Avstriya va na Prussiya Fransiya respublikasiga qarshi intervcnsiya uyushtirishga imkon topmadi.
1848 yil 23 aprelda ta'sis majlisiga saylovlar bo'ldi. 880 ta depulatlik nomzodlarining 500 tasini ishchilar, 100 ga yaqinini mayda burjua demokratlari egalladilar. Majlisdagi qolgan deputatlik joylari orleanchilar va ligitimistlarga tegishli edi. Ta'sis majlisi 4-mayda oV.ining faoliyatini bosbladi, u muvaqqat hukumatni Ijroiya komissiya bilan Almashtirdi.
15-may kuni 100 mingdan ziyodroq Parij aholisi namoyish uyushtirdi. Ular ishsizlikni tugatish, ruan ishchilarini qonga botirgan aybdorlami jazolash , tashqi siyosatga Polsha mustaqilligini ta'minlash uchun qo'shin yuborishni talab qildilar. Lyukscmburg komissiyasi va milliy uslaxonalarni yopilganligi haqida hukumat qarori chiqdi. Milliy ustaxonalarda band, 18 yoshdan 25 yoshgacha bo'lgan ishchilar armiyaga safarbar etildi. qoiganlari provinsiyalarda botqoqlarni quritish, o'rmonlarda kesilgan daraxt to'nkalarini tozalash va boshqa shu kabi ishlarga jalb qilindi.
Bunga javoban 23 iyunda Parijda qo'zg'olon ko'tarildi. Qo'zg'olonchilarga qarshi 80 ming kishilik doimiy armiya va boshqa yordamchi kuchlardan iborat general Kavenyakning umumiy qo'mondonligidagi qo'shin tashlandi. Qo'zg'olonni bostirish va undan keyingi vaqt davomida 11 mingdan ziyod qo'zg'olonchilar qirib tasylandi, 3,5 ming kishi esa surgun qilindi.
1848 yil noyabrda konstitutsiya qabul qilindi. Unga ko'ra mamlakatda qirol ega bo'lgan barcha huquqlar bilan prezident lavozimi joriy qilindi. Prezident umumiy saylov yo'li bilan 4 yilga saylangan. U parlamentdan butunlay mustaqil bu'lib, ministrlar, oily I frank 100 santim harbiy ofiserlar va boshqa amaldorlarni almashtirish yoki tayinlash vakolatlariga ega bo'lgan.
1848 yil 10 dekabrdagi prezident saylovlarida Napoleon I ning jiyani Lui Napoleon Bonapart g'alaba qildi. U 1836 va 1840 yillarda 2 marotaba Fransiyada hokimiyatni egallashga uringan o'ta ketgan avantyurist va ayyor siyosatchi edi.
Prezident saylovidan so'ng Ta'sis majlisi tarqatib yuborilib, 1849 yil may oyida qonun chiqaruvchi majlisga saylovlar bo'ldi. Franlsiyada legitimistlar, orleanlar va bonapartchilardan iborat monarxiyachilar "Tartib partiyasi"ga birlashdilar. Saylovda monarxiyachilar g'laba qildilar va majlisda hukmron mavqeini egalladilar. Hukumat Rimda papa hokimiyatini tiklash va Italiyada Fransiyaning ta'sirini mustahkamlash uchun Rim respublikasiga qarshi frantsuz qo'shinlarini yubordi.
1850 yil 15 martda xalq ta'limi kalolik ruhomylar nazoratiga berilganligi haqida 31 mayda saylovchilar sonini 29% yoki 3 mln. kishiga qisqartirgan saylov haqida yangi qonun qabul qilindi.
Tartib partiyasi Fransiyada monarxiyani tiklash uchun zo'r berib harakat qildi. Kndi bu partiyaning o'zida ham (legitimistlar, orleanchilar va bonapartchilar o'rtasida)kurash boshlandi. Yirik yer egalari va oliy ruhoniylarning manfaatini himoya qiiuvchi legilimisllar. burbonlar, yirik kapitalistlar va bankirlardan iborat orleanchilar Lui Filip Orleanskiy vorislarining hukmronligini tiklashga harakat qildilar.
Bu uch siyosiy partiyalar kurashida Lui Napoleon boshchiligidagi bonapartchiiar qolgan 2 partiya ustidan g'alaba qildi. 1851 yilning 2 dekabriga o'tar kechasi Lui Napoleon davlat to'ntaruvini amalga oshirdi. Bir yildan so'ng, 1852 yilning 2 dekabrida Fransiyada ikkinchi marotaba imperiya, deb ataluvchi monarxiya tiklandi. Lui Napoleon, Napoleon III nomi bilan Fransiya imperatori. deb c'lon qilindi.