O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti pedagogika instetuti «tillar» fakulteti

Adabiyotlar: 
1 Qo’ziboev T. K. «Topografiya». / Toshkent.: O’qituvchi, 1965 y. VIII bob, 
§ 43-51, 102-132 betlar. 
2 Qo’ziboev T. K. «Geodeziya». / Toshkent.: O’qituvchi, 1975 y. § 35- 42 82-
103 betlar. 
2 Zakatov P. S. «Geodeziya». /. Moskia.: Nedra.., 1976 y. § 14-16. 43-49 
betlar. 
3.Jo’raev D.O, Nosirova D.R. «Geodeziya». / 1-Qism. O’quv qo’llanma. 
Toshkent.: TAQI 2002 y., § 6 42-44 betlar. 
4 Suyunov A.S. «Geodeziya». / Samarqand.: SamDAQI, 2006 y. § 6 /31-35 
betlar. 
9-mavzu. TOPOGRAFIK KARTALAR ASOSIDA
MASALALAR YeCHISH 
Reja 
1.
Topografik kartalarda masofa va maydonlarni o’lchash. 
2.
Topografik kartalarda nuqtaning to’g’ri burchakli va geografik 
koordinatasini aniqlash. 
3.
Topografik kartalarda chiziq yo’nalini hamda mutloq va nisbiy 
balandliklarni aniqlash. 
4.
Topografik kartada suv ayrigich chizig’ini o’tkazish va suv yig’adigan 
havza maydonini aniqlash. 
5.
Topografik kartalarda berilgan chiziqning qiyalik burchagini va 
nishobligini aniqlash.
6.
Topografik kartalarda berilgan chiziq bo’yicha profilь tuzish 
7.
Topografik kartadan nusxa ko’chirish 
8.
Topografik kartani orientirlash, joydagi nuqtani kartadgi o’rnini topish, 
karta bilan marshrut bo’ylab yurish. 
Topografik kartalarda masofa va maydonlarni o’lchash.
Topografik kartada 
masofalarni o’lchash uchun quyidagi ishlar bajariladi: 1)masofasi aniqlanayotgan 
chiziq kartada o’lchanadi; 2)karta masshtabidan foydalanib, o’lchangan chiziqning 
yer yuzasidagi uzunligi aniqlanadi. 
Kartadagi chiziq to’g’ri bo’lsa, millimetrlarga bo’lingan chizg’ich yoki 
o’lchagich tsirkulь bilan o’lchanadi. Agar chiziq egri-bugri bo’lsa, u holda chiziq 
kichik-kichik to’g’ri bo’lakchalarga bo’linadi va har bir bo’lakni alohida-alohida 
o’lchagich tsirkulь bilan o’lchanadi yoki o’lchagich tsirkulь ignalarining oralig’i 
kichraytirilib (masalan, 2, 3, 4 mm dan qilib) chiztq ustidan boshidan oxirigacha 
yurgizilib chiqiladi (1-shakl). So’ngrao’lchangan kichikm bo’laklar miqdori 
jamlanib, chiziqning kartadagi umumiy uzunligi aniqlanadi. 

---

1-shakl. TSirkulь yordamida egri chiziqni o’lchash
Kartada o’lchangan chiziqning yer yuzasidagi uzunligini aniqlashda 
kartaning sonli, so’zli va chiziqli masshtabidan foydalaniladi. Agar kartaning sonli 
masshtabidan foydalanib, kartada o’lchangan chiziqning haqiqiy uzunligini 
aniqlamoqchi bo’linsa, u holda o’lchangan chiziq sonli masshtabning maxrajiga 
ko’paytiriladi. Masalan, 1:25 000 masshtabli kartada o’lchangan chiziq 6,8 sm 
bo’lsa uni joydagi uzunligi 6,8x25 000= 170000 sm = 1700m bo’ladi. 
Kartadagi chiziqning joydagi uzunligini bevosita chiziqli masshtabdan 
foydalanib aniqlash ancha qulaydir. Buning uchun o’lchagich tsirkulь yoki lineyka 
bilan kartadagi chiziq o’lchanadi va o’lchangan chiziq chiziqli mmasshtab ustiga 
quyiladi. Bunda chiziqli masshtabning kartadagi chiziq uzunligiga teng bo’lgan 
qismi shu chiziqning joydagi uzunligini bildiradi. Masalan 2-shaklda A va B 
nuqtalar oralig’ini o’lchagich tsirkulь bilan o’lchab, uni chiziqli masshtab ustiga 
quyganimizda, bu nuqtalar oralig’i 1250 m ga teng ekanligi ko’rsatilgan. 
2-shakl 
Kartada egri chiziqlar uzunligini aniqlash uchun ko’pincha 
kurvimetrdan
foydalaniladi (3-shakl). Masofani kurvimetr bilan o’lchash

---

o’lchagich tsirkulь bilan o’lchashga qaraganda tezroq bajariladi. Lekin bunda 
o’lchash aniqligi o’lchagich tsirkulь yoki hatto chizg’ich bilan o’lchangandagiga 
qaraganda ham bir muncha kam bo’ladi.
 
Kartadagi egri chiziqning uzunligini kurvimetr bilan o’lchash uchun uni 
vertikal (tik) holatda ushlab, gildiragini chiziq ustida yurgizib chiqiladi. So’ng 
kurvimetr shkalasiga qarab, uning qancha masofani bosib o’tganligi aniqlanadi. 
Masalan, kurvimetr yurgizilmasdan, uning shkalasi 35 ni ko’rsatgan bo’lsa, 
masofasi aniqlanayotgan egri chiziq ustida yurgizilganda so’ng strelka 89 ni 
ko’rsatsin deylik. Bunda kartada o’lchangan chiziqning uzunligi 89-35 =54 mm ga 
tengdir. Kartaning masshtabi 1:25 000 bo’lsa, bu chiziqning joydagi uzunligi 54x25 
= 1350 m ga tengdir 
3-shakl. Kurvimetrlar