O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi qarshi davlat universiteti egamberdiuev muhammad orziqulovich

1. Passiv va aktiv isitish tizimlarida quyosh energiyasidan foydalanish 
Passiv isitish tizimida issiqlik tashuvchilarning harorati 70
0
S dan yuqori emas. Bunday 
isitish tizimida ishlatilayotgan issiqlik tashuvchi an‘anaviy va noan‘anaviy issiqlik 
man‘balarining ishlatilishi bilan ajralib turadi. Bu turdagi issiqlik man‘balariga quyosh nuri, 
ishlab chiqarsh jarayonida chiqarib tashlanayotgan issiq suv, suv bug‗i, gaz va ximiya 
kombinatlarida yonib turgan mash‘ala va geotermal suvlarni misol keltirish mumkin.
Passiv quyosh isitish tizimlarining ishlash prinsipi quyidagi jarayonlarga, ya‘ni shaffof 
qoplama bilan himoyalangan va qoraytirilgan sirtlarga quyosh nurlanish energiyasini 
to‗plashga va ularni qizdirishga, issiqlik o‗tkazuvchanlik va erkin konveksiya orqali issiqlikni 
isitiladigan honaga uzatishga asoslangan.
Passiv tizimlar binoning konstruksiya elementlaridan va issiqlik yo‗qotishlarni kamaytirish 
chora-tadbirlaridan kompleks foydalanish asosida amalga oshiriladi. Passiv tizimlarda issiqlik 
tashuvchi sifatida havo xizmat qiladi [32].
Isitiladigan xonaga issiqlikni uzatish usuliga qarab passiv isitish tizimlarini uch turga 
bo‗lish mumkin: 1) to‗g‗ridan-to‗g‗ri; 2) bilvosita 3) izolyatsiyalangan (ajratilgan) usullar 
bilan issiqlikni qabul qilish va uzatish.
Passiv quyosh isitish tizimlarini keng qo‗llash, ya‘ni quyosh radiatsiyasi o‗tishini rostlash 
va issiqlik yo‗qotishlarni kamaytirish uchun binoning konstruksiya elementlaridan 
foydalanish, turli xil qaytargich, ekran, parda, jalyuz va xk. larni ishlatish "quyosh 
me‘morchiligi"ning rivojlanishiga olib keldi.

---

22 
O‗zbekiston sharoitida passiv quyosh isitish tizimlaridan foydalanish tajribalari va 
tahlilidan quyidagi hulosalarni chiqarish mumkin : 
1)
To‗g‗ridan-to‗g‗ri quyosh radiatsiyasi utish tizimlarining samaradorligi past. Qish paytida 
qo‗shimcha issiqlik manbai talab etiladi, yozgi vaqtda esa xonalar qizib ketadi. 
2)
Katta massali issiqlik akkumulyatorlariga ega bo‗lgan bilvosita yoki izolyatsiyalangan 
(ajratilgan) isitish o‗sullaridan foydalanish maqsadga muvofiq.
3)
Qaytarish va ekranlash tizimlaridan foydalanilganda samaradorligi yanada oshadi, ya‘ni 
ular yozda quyosh radiatsisini binoga o‗tishini kamaytiradi, qish faslida kunduzgi vaqtda 
quyosh radiatsiyasi o‗tishini ko‗paytiradi, tunda esa - issiqlik yo‗qotishlarini kamaytiradi. 
4)
O‗zbekiston sharoitida passiv tizimlar isitish uchun kerakli issiqlik yuklamasining 
30...60% ni quyosh energiyasi hisobidan ta‘minlashi mumkin.
Isitish tizimida issiqlik man‘bai sifatida quyosh energiyasidan foydalanilsa, buni isitish 
tizimida quyosh nuridan foydalanish deyiladi (gelio qurilma). 
Quyosh nurini qabul qiluvchi gelio qurilma quyosh radiatsiyasini uziga qabul qilib, uni 
issiqlik energiyasiga aylantirib beradi. 
Bunday isitish tizimlari quyosh radiatsiyasini ishlatish uslubiga kura past haroratli passiv 
va aktiv isitish tizimiga bulinadi. 
Quyosh radiatsiyasini issiqlikka aylantirib beruvchi moslama - gelio qurilma binoning 
uzida yoki biror bir qurilish konstruksiyasida qullanilsa, passiv past haroratli quyosh nuri 
bilan isitish tizimi deb ataladi 
Masalan, bino - kollektor, devor - kollektor tom kollektor va hokazo. 
Passiv past haroratli quyosh nuri bilan ishlaydigan isitish tizimi «bino - kollektor»da 
quyosh nuri shisha qatlamli oraliqdan xona ichiga utib issiqlik turiga kelib tushadi. Tushgan 
quyosh radiatsiyasi binoning devorlarining yuzasiga va uy jihozlarini sirtiga tushib issiqlik 
energiyasiga aylanadi. Sirt harorati oshib boradi va bu harorat nur tushmagan yuzalarga 
konveksiya va nurlanish yuli bilan xonalararo tarqaladi. Demak, binoning quyosh kuproq 
4 
7 
5 
3 
1 
8 
3 
2 
6