O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti «gumanitar fanlar kafedrasi»

4.Issiqlik va moddalarning texnogen oqimlarini boshqarish. 
Insoniyatning butun 
tarixi geografik qobiqdagi issiqlikni o’zlashtirish bilan bog’liq. Insoniyat turli shakldagi 
issiqlikni o’zlashtirish davomida geografik qobiqning issiqlik muvozanatiga ta’sir etadi. Mazkur 
ta’sir oxirgi vaqtda ayniqsa sezilarli bo’lib bormoqda. Natijada radiatsion muvozanat, Yerning 
issiqlik muvozanati o’zgarib bormoqda. 
Geografik qobiq tomonidan o’zlashtirilgan Quyosh issiqligi uning faoliyatini saqlab 
turish uchun sarflanadi. 
Radiatsion muvozanatning Yerga keladigan qismini meyorga solib turadigan omillar. Yer 
yuzasining albedosi «

» kelayotgan radiatsiyaning o’zlashtirish koeffitsienti bo’lib hisoblanadi. 
Mazkur koeffitsient vaqt va fazoda o’zgarib turadi. Mazkur o’zgarish geografik qobiqdagi 
radiatsion muvozanatni vaqt va fazodagi xilma-xilligini keltirib chiqaradi. Bundan tashqari u 
kelayotgan issiqlikni meyorga solib turuvchi omil bo’lib xam hisoblanadi. Masalan, qor yog’ishi 

---

119 
bilan Yer yuzasining albedosi keskin ortib ketadi, natijada geografik qobiqqa kelayotgan issiqlik 
miqdori keskin kamayadi. Bu esa, qor ko’chishi imkoniyatini kuchaytirib yuboradi.
Yer yuzasiga kelayotan radiatsiya miqdori albedodan tashqari atmosferani tiniqligiga 
ham bog’liq. Aerozollar miqdorining ortishi insonning xo’jalik faoliyati ta’sirida xam sodir 
bo’ladi. Bunday xududlarda qisqa to’lqinli radiatsiya miqdori kamayib ketadi, bu esa kelayotgan 
radiatsiyani energetik imkoniyatini kamaytirib yuboradi. 
Yer yuzasini issiqlik taratishini miqdori to’lqin uzunligiga bog’liq. To’lqin uzunligi esa 
haroratga bog’liq. Harorat ortishi bilan to’lqin uzunligi qisqaradi, issiqlik taratish sur’ati ortadi. 
Yer yuzasini eng ko’p miqdorda nurlanishi spektrning infraqizil zonasiga to’g’ri keladi. 
Nurlanishning eng yuqori miqdori uzunligi 10 mkm bo’lgan to’lqinlarga to’g’ri keladi.